Geen paus die zo graag naar niet-christenen luistert als Franciscus

Christenen en joden zijn ten diepste broeders en zusters, zei Franciscus vorige week zondag in de Grote Synagoge van Rome. "We behoren allemaal tot één familie van God." Het leverde hem een luid applaus op.

Een paar dagen later viel bij zijn secretariaat een nieuwe officiële uitnodiging op de mat: de Grote Moskee van Rome, 's werelds grootste moskee buiten de islamitische wereld, heette hem ook welkom. Geen verrassing, want het Vaticaan en het gebedshuis troffen al een paar maanden voorbereidingen voor zo'n bezoek. Een moskeebestuurder liet zich al ontvallen dat het deze maand nog zou kunnen plaatsvinden.

Ondertussen is een andere afdeling van het Vaticaan druk met een heel ander project: de herdenking van de Reformatie, die volgend jaar plaatsvindt. Daarbij, zo maakte Rome eerder deze maand bekend, gaan rooms-katholieken en protestanten deels samen optrekken. Het kerkelijk bestuurscentrum publiceerde gelijk een 'gezamenlijk gebed', opgesteld in overleg met lutherse christenen. Rooms-katholieken en lutheranen kunnen dat uitspreken om hun onderlinge verbondenheid te benadrukken.

Maandag was het opnieuw raak. Toen riep hij tijdens een viering met niet-katholieke christenen in Rome geestelijken van de Grieks-orthodoxe en Anglicaanse kerk naar zich toe, om samen het kerkvolk de zegen te geven.

'Hij trekt dialoog naar een hoger plan'
Wat heeft deze paus toch met andere gelovigen? Kijkt hij meer over de kerkelijke heg dan zijn voorgangers of lijkt dat maar zo? Franciscus maakt de omgang met andere kerken en andere religies tot een speerpunt van zijn pausschap, zegt Van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis van de Tilburg Universiteit.

"Hij heeft de interreligieuze dialoog niet uitgevonden: zijn twee directe voorgangers Benedictus XVI en Johannes Paulus II bezochten ook moskeeën en synagogen. Maar Franciscus trekt die dialoog naar een hoger plan. Benedictus was ook als paus een geleerde: hij legde in zijn boeken heel goed uit hoe christenen in de loop der eeuwen Christus beleden. Franciscus legt vooral uit welke deugden chrsitenen in hun leven gestalte moeten geven. Hij heeft het vaak over 'barmhartigheid', en over 'liefde'."

'Muren mogen de kerk niet maken', heeft Franciscus sinds zijn aantreden meerdere keren gezegd. Van Geest: "Met andere woorden: katholieken moeten zich niet alleen maar met kerkelijke zaken bezighouden. Vroeger werd de kerk gezien als een 'volmaakte maatschappij' die het af kon zonder de buitenwereld. Dat is nu veranderd."

Interesse voor buitenwereld is al een halve eeuw oud
Nieuw is dat idee niet. Franciscus heeft het ontleend aan het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965), de vergadering waarbij besloten werd tot een aantal grote hervormingen.

"De Concilieleiders stelden dat alle mensen geschapen waren naar Gods evenbeeld en dus tot dezelfde familie behoorden. En voor het eerst stelden ze dat de kerk ook geloofswaarheden van andere religies kan aanvaarden. De noodzaak tot liefde, bijvoorbeeld. En solidariteit voor de zwakke. Tot het Tweede Vaticaanse Concilie benadrukte de kerk dat de waarheid zich uitsluitend in de kerk bevond."

Maar het Concilie is inmiddels een halve eeuw achter de rug. Waarom verandert de kerk nu pas? "De vorige pausen hadden het Concilie wel meegemaakt, en ze hebben de geest van die besluiten ook zeker begrepen. Maar het is ze niet met de paplepel ingegoten. Benedictus bijvoorbeeld, was toen al aan het studeren en tot die tijd nog op de oude leest geschoeid. Franciscus is vanaf het begin gevormd door de ideeën van het Concilie."

Dat deze paus sterk de nadruk legt op die onderlinge verbondenheid met andere gelovigen, heeft ook te maken met zijn verleden, zo vermoedt Van Geest.

"Hij heeft een groot deel van zijn leven doorgebracht in de sloppenwijken van Buenos Aires, de hoofdstad van Argentinië. Daar heeft hij jarenlang gezien hoe mensen gebroken kunnen worden door het leven, en door lijden. De kloosterorde waartoe hij behoort, die van de jezuïeten, legt daar trouwens ook sterk de nadruk op: naar buiten gaan en grenzen verleggen."

Andere religies, hetzelfde doel
Het komende jaar gaan we meer van die interreligieuze momenten meemaken, verwacht de hoogleraar kerkgeschiedenis. In een filmpje dat het Vaticaan net na de jaarwisseling op YouTube heeft gezet, benadrukt Franciscus opnieuw dat alle verschillende gelovigen met elkaar verbonden zijn.

"De meeste aardbewoners noemen zichzelf gelovigen", vertelt hij. "Dat moet leiden tot dialoog tussen religies. We moeten niet ophouden daarvoor te bidden en samen te werken met hen die anders denken."

In het filmpje belijden een boeddhistische vrouw, een rabbijn, een priester en een islamitische geestelijke allevier hun geloof. "Ik vertrouw op de boeddha", zegt de vrouw. "Ik geloof in God", zegt de rabbijn. "Ik geloof in Jezus Christus", zegt de priester. "Ik geloof in God, Allah", zegt de islamitische geestelijke. Even later komen ze opnieuw in beeld, en ditmaal allemaal met dezelfde tekst: "Ik geloof in liefde."

Van Geest: "Dat de liefde mensen samenbrengt en de opmaat is tot dialoog. Dat is echt Franciscus' boodschap."