Geen intifada, maar spanning op Tempelberg is om te snijden

Het is inmiddels een dagelijks tafereel: Palestijnse tieners protesteren, worden steeds bozer en beginnen uiteindelijk met stenen te gooien. Israëlische bewakers komen direct in actie en bestoken hen met traangas en rubberkogels. Een aantal betogers wordt opgepakt, maar dat weerhoudt anderen er niet van om een dag later weer op te komen dagen. Het Israëlische parlement overweegt ondertussen een wet die het steengooien sanctioneert met maximaal 20 jaar gevangenisstraf, maar het is sterk de vraag of die de rust kan terugbrengen.

De onrust op de Tempelberg bereikte vorige week een hoogtepunt, toen het vuur werd geopend op rabbijn Yehuda Glick. De religieuze activist was net klaar met een lezing over de volledige openstelling van de Tempelberg voor Joden toen hij werd belaagd door een Palestijn. Joden moeten kunnen bidden op de plaats waar ooit de eerste en de tweede Joodse Tempel stonden, meent Glick. Dat op die plaats nu twee islamitische heiligdommen staan, is voor hem van ondergeschikt belang.

Terwijl Glick naar het ziekenhuis werd gereden, greep Israël in. Tot grote onvrede van de Palestijnse Autoriteit (PA) sloot het de Tempelberg af voor bezoekers. Een oorlogsverklaring, oordeelde de PA direct. Het terrein moest weer open, en wel zo snel mogelijk.

Israël voldeed na een paar uur aan dat verzoek, al waren vanaf dat moment alleen mannen en vrouwen ouder dan 50 jaar welkom. Ook Jordanië, dat de scepter zwaait over het islamitische deel van de berg, sprak zijn afkeuring uit over de manier waarop Israël de dienst uitmaakte.

Sharon deed bijna hetzelfde
De felle actie en reactie leidde direct tot speculaties: was er een derde intifada aanstaande? Helemaal onterecht was die vraag niet. De huidige spanningen doen inderdaad denken aan de vorige intifada. Die geweldsspiraal begon veertien jaar geleden, toen toenmalig Israëlisch oppositieleider Ariel Sharon met honderden soldaten de Tempelberg bezocht en een golf van gewelddadige protesten uitlokte. De crisis was minder spontaan dan hij leek: zowel aan Israëlische als aan Palestijnse zijde werd hij gecoördineerd en was hij deels vooraf uitgedacht.

De ingrediënten voor zo'n nieuwe intifada lijken aanwezig. De korte oorlog van afgelopen zomer bewees dat Israël en Hamas weinig nodig hebben om elkaar opnieuw in de haren te vliegen. Ook de motieven komen deels overeen. Was het in 2000 nog Sharon die de Tempelberg beklom, nu zijn het joden die op de berg willen bidden.

Zij vinden dat gebed steeds vaker vanzelfsprekend. De Messias komt immers alleen terug wanneer het terrein van de eerste en tweede tempel in joodse handen is. De islamitische claims zijn echter net zo stevig. Moslims geloven dat de profeet Mohammed op de berg begon aan zijn nachtreis naar de hemel en wijzen erop dat het de plaats was waar moslims zich tijdens het gebed naar moesten richten, voordat Mekka die functie overnam.

De twee moskeeën behoren tot de belangrijkste islamitische heiligdommen. Ze liggen bovendien in het kleine stukje Jeruzalem waar Jordaniërs en Palestijnen min of meer autonoom zijn.

'Religieus vuur dooft niet snel'
Voor de Israëlische premier Netanyahu is het momenteel electoraal verstandig om fel uit de hoek te komen en dus steunt hij de joden die op de Tempelberg bidden. Toch lijkt hij geen behoefte te hebben aan escalatie. "Een religieus vuur laat zich makkelijk ontsteken", stelde hij zondag. "Maar het is lang niet zo makkelijk om het te doven." Zijn Palestijnse collega Abbas liet een vergelijkbaar geluid horen. Hij waarschuwde dat 'aanvallen en provocaties door fanatici' ernstige gevolgen zullen hebben.

Ondanks de verzoenende taal probeert Israël haar grip op de Tempelberg te verstevigen. Volgens regeringscijfers is het terrein dit jaar al 76 keer tijdelijk afgesloten voor moslims. Ter vergelijking: in heel 2012 gebeurde dat maar drie keer en in 2013 maar acht keer.