Geen herindeling zonder herrie

De gemeentegrens loopt precies door hun slaapkamer. Adriaan Rodenburg slaapt in de gemeente Schagen, Rik Laernoes ligt 's nachts in de gemeente Niedorp.

Bij de op handen zijnde herindeling van Niedorp in oostwaartse richting, wil de gemeenteraad van Niedorp déze buitengrens dwars door het huis van het tweetal in Haringhuizen, intact laten. Maar de bevolking is onrustig over de fusie. In februari toog een bus vol met West-Friezen naar een hoorzitting in Den Haag. De tijdelijk burgemeester van Niedorp, Anneke Dok-van Weel, zette daar het standpunt uiteen van de meerderheid van de gemeenteraad.

Maar op de tribune zaten naast Rodenburg en Laernoes tientallen verontwaardigde inwoners. Die hebben zich politiek verenigd in een partij, LADA, die als voornaamste agendapunt het verzet tegen deze fusie heeft. Op zichzelf snappen ze dat een groter verband nodig is, omdat gemeenten meer taken krijgen toegeschoven. Maar kies dan wel de goede partners, zeggen ze, betrek Schagen bij de herindeling. Met dat verhaal kwam LADA - waarvoor Rodenburg raadslid is - vorig jaar bij de verkiezingen van de gemeenteraad met maar liefst zes zetels binnen, op een totaal van vijftien.

Het kabinet heeft de fusieplannen van Niedorp inmiddels overgenomen. Deze week komt de kwestie aan de orde in de Tweede Kamer. De meerderheid van de raad vindt dat de gemeente moet fuseren met drie gemeenten in het oosten van de Kop van Noord-Holland (Wieringen, Wieringermeer en Anna Paulowna). Hollands Kroon gaat die gemeente heten.

Rodenburg en Laernoes willen dat Niedorp aansluiting zoekt bij Schagen. Nee, uiteraard niet omdat ze nu ook weleens in dezelfde gemeente willen slapen - dat dat nu niet kan is eerder grappig dan erg. "Maar we zijn helemaal op Schagen georiënteerd", zeggen de mannen, die zelf vanuit hun huis in Haringhuizen uitzicht hebben op de torens van Schagen, op een paar weilanden afstand van hun huis. "We kerken in Schagen, we gaan er naar de bioscoop, we nemen er de trein." Dat doet iedereen bij hen in de buurt, zeggen ze. Twee derde van de kinderen in hun gemeente gaat daar naar school. En voor de winkels en de markt trekt ook heel Niedorp naar Schagen. Samenvoeging met die gemeente is voor hen dan ook niet meer dan logisch.

De twee zijn slecht te spreken over het democratisch proces dat geleid heeft tot het besluit van de raad tot fusie. De kwestie speelt al jaren, er gingen een aantal rapporten en eindeloos overleg tussen buurgemeenten overheen voordat het plan voor Hollands Kroon er lag. Er kwamen informatie-avonden, die volgens het stel meer het karakter hadden van mededelingen-sessies van bovenaf, dan van open discussiebijeenkomsten. Zeven weken voor de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar vroeg de raad de provincie de fusieplannen te steunen. "Zo kort voor de verkiezingen zo'n belangrijk besluit nemen, dat is belachelijk", zegt Rodenburg. "Dat heeft veel kwaad bloed gezet, want dan kun je bij de verkiezingen dus niet meer tegen stemmen."

Inderhaast werd de politieke formatie LADA opgericht, en uit de zes zetels die die debutant veroverde, leiden Rodenburg en Laernoes af dat het verzet groot is. "West-Friezen zijn geen mensen voor op de barricades", merken de mannen, zelf afkomstig uit Zuid-Holland. Daarom is het volgens hen zo veelzeggend dat maar liefst 1500 mensen een standaardformulier tegen de voorgenomen fusie hebben ingeleverd. Rodenburg: "Dat is ongekend veel voor een gemeente met 12.000 inwoners. Maar de gemeenteraad heeft de bezwaren meteen van tafel geveegd. De raadsleden zagen geen nieuwe argumenten. Dat kun je toch niet doen als zoveel mensen zich uitspreken."

CDA-fractieleider Hans Glas kan, en wil niet ontkennen dat LADA een enorme prestatie heeft geleverd. "1500 mensen, dat is heel veel. We hebben alle waardering voor hun inzet, dat ze zoveel mensen hebben meegekregen die richting Schagen willen." Net zo goed noemt de CDA'er de zes zetels die LADA haalde, 'een behoorlijk succes'. "Wij hebben de raadsverkiezingen gezien als graadmeter. Met zes zetels scoor je behoorlijk." Maar er zijn nog altijd negen raadsleden voor, zegt Glas, mét hun achterban. "En dat is duidelijk een meerderheid." Gelet op dat getalsmatige overwicht van de voorstanders, zou hij niet weten waarom de raad nu zou moeten terugkomen op het besluit van vorig jaar.

Bovendien is dit een goed besluit: "De oost-variant is het beste voor Niedorp en voor de ambities die we in groter verband hebben." Hij doelt daarmee op de overeenkomsten in de agrarische sector en de recreatie. En de fusiepartners zijn net als Niedorp echte plattelandsgemeenten met een hoofddorp en een groot aantal kleine kernen.

Dat de inwoners van zijn gemeente meer georiënteerd zijn op Schagen, ontkent Glas niet. Maar de kinderen kunnen daar naar school blijven gaan, redeneert hij, de gemeentegrenzen verhinderen dat niet.

Nee, als er iets wringt, dan is het de grootte van Schagen. "We zijn bang dat we een beetje worden opgeslokt door Schagen", zegt Glas. Nu al hoort hij uit Zijpe en Harenkaspel, die wellicht samen met Schagen gaan, dat ze daar bang zijn dat alle voorzieningen zometeen in Schagen worden geconcentreerd. De nieuwe gemeente Hollands Kroon vindt hij meer een fusie tussen gelijken.

Nou nou, alsof Schagen zo'n wereldstad is, sputteren de tegenstanders in Haringhuizen. "Dat heeft 18.000 inwoners, en wij 12.000. Met nog een andere gemeente erbij zijn we al snel groter dan Schagen, dus je hoeft helemaal niet bang te zijn voor grootstedelijke aspiraties van Schagen."

SP ziet een patroon: de raad is voor, de bevolking tegen
Door Maaike van Houten

In de ruim vier jaar dat hij nu Kamerlid is voor de SP, heeft Ronald van Raak al heel wat herindelingen langs zien komen. Steeds ziet hij hetzelfde patroon: de gemeenteraden zijn voor, de bevolking is tegen. Ook in Niedorp ziet hij deze systematiek - en daarom schaart de SP zich achter de tegenstanders van de fusie in oostwaartse richting, zonder Schagen.

In het regeerakkoord melden VVD en CDA dat gemeentelijke herindelingen voortaan alleen van onderaf tot stand komen. Uit de motivering voor zijn standpunt over herindelingen blijkt dat het kabinet met dat 'van onderaf' bedoelt dat de gemeenteraden het ermee eens moeten zijn. Zo hoort het ook, vindt CDA-kamerlid Hanke Bruins Slot. "De bevolking kiest de raadsleden, en in een democratisch bestel kun je ervan uitgaan dat zij de gedachten en wensen van de kiezers verwoorden. Bij de raad ligt de democratische legitimiteit."

Met die redenering is de SP het totaal oneens. "De vraag is: van wie is de lokale democratie? Moet de bevolking die zelf vormgeven, of moet ze zich laten vertegenwoordigen?", vraagt Van Raak. Zijn antwoord is tweeledig: "Gemeenteraden moeten beslissingen nemen over wegen, huizen, subsidies. Maar zij kunnen geen besluiten nemen over hoe de democratie eruit moet zien, dat oordeel is aan de burgers. Het uitgangspunt dat een fusie van gemeenten oké is als de gemeenteraad akkoord is, vinden wij dus niet kloppen."

Al is de SP volgens Van Raak niet zo'n referendumpartij, zulk soort kwesties zou hij graag aan burgers voorleggen. Maar dan moeten de vragen wel duidelijk moeten: "Wilt u een kleine gemeente, die minder taken heeft en meer naar de provincie overhevelt? Of wilt u een grotere gemeente die zelf meer doet?"

Meer in het algemeen heeft de SP weinig op met het grootschalig bestuurlijk denken. Héél erg jaren negentig, noemt Van Raak dat. Bruins Slot zou gemeentelijke herindelingen niet op die manier af willen doen. "Herindelingen zijn niet de grootste hobby van bestuurders en mensen in dorpen en steden. Heel soms groeit er iets moois, maar meestal ontstaan er fricties." Ook met het oog op die problemen kan Den Haag volgens haar niet anders dan fusies 'van onderaf' te laten komen - een minder vriendelijke weg kan hoogstens bewandeld worden bij uitzonderlijk grote bestuurlijke of financiele knelpunten.

Levert samenvoeging van gemeenten geld op?
Een ambtelijke werkgroep die de bezuinigingen voor het vorige kabinet voorbereidde, ging ervan uit dat samenvoeging van gemeenten geld bespaart. Maar volgens onderzoekers van het Coelo, dat onderzoek doet naar de economie van lagere overheden, klopt die veronderstelling niet. Ze stellen vast dat recente herindelingen geen geld hebben opgeleverd, en dat samenvoeging op de middellange termijn leidt tot hogere uitgaven en hogere belastingtarieven. De onderzoekers noemen het 'hoogst onzeker' of die extra kosten op lange termijn worden gecompenseerd door besparingen. Minister Donner vindt die bevindingen niet overtuigend, blijkt uit zijn reactie in een brief aan de Kamer. Hij wijst erop dat bezuinigingen niet het belangrijkste doel zijn van samenvoeging van gemeenten. Gemeenten gaan samen, omdat ze hun 'bestuurlijke slagkracht' willen vergroten, zeker nu ze meer taken krijgen. "De eventuele verhoging van personele uitgaven wordt veelal voor lief genomen", schrijft Donner. Hij wijst er verder op dat gemeenten veel te zeggen hebben over hun uitgaven, en dat ze die dus in de hand kunnen houden, ook als ze groter zijn. Anders dan de onderzoekers van het Coelo, kan hij dan ook geen antwoord geven op de vraag of herindeling kosten bespaart: "De praktijk laat zien dat dit mogelijk is, maar dat het meestal niet het geval is."

Welke herindelingen staan er verder op stapel?
Dit kabinet zet een streep door twee herindelingen die het vorige kabinet zich had voorgenomen: in Utrecht hoeven Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg niet meer te fuseren. Het gemeentebestuur van Renswoude wil liever samenwerken met Veenendaal dan fuseren met Scherpenzeel en Woudenberg. Daardoor ontbreekt het draagvlak, vindt het kabinet, en door de samenwerking met Veenendaal wordt de kwetsbaarheid van Renswoude voldoende ondervangen. Ook trekt het kabinet het wetsvoorstel in om het Limburgse Bergen, Gennep en Mook en Middelaar samen te voegen. Alleen Gennep wilde het, de andere twee niet. Minister Donner (binnenlandse zaken) vindt het daarentegen niet verantwoord de samenvoeging van Bussum, Muiden en Naarden nog langer uit te stellen. Aanvankelijk zou Weesp daar ook bij gaan horen, maar er komt nu een grenscorrectie, zodat die gemeente zelfstandig kan blijven.

Deze week spreekt de Tweede Kamer haar oordeel uit over deze voorstellen van het kabinet voor herindeling. In het land zijn er verder onder andere gesprekken over de samenvoeging van Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist, van Dirksland, Goedereede, Middelharnis en Oostflakkee, van Enkhuizen, Hoorn en Stedebroec en van de eventuele naburige gemeente van Hollands Kroon: Schagen, Harenkarspel en Zijpe.

undefined