Geen Facebook tijdens de Vasten?

Elke week buigen twee leden van Trouws Theologisch elftal zich over een actuele kwestie. Vandaag, op Aswoensdag: de betekenis van vasten.

Katholieke traditie
Zoals veel in de katholieke traditie, veranderde midden jaren zestig ook deze gewoonte. Het vasten vervaagde. Tot in protestantse kring deze vorm van zelfgekozen soberheid opnieuw ontdekt werd. Een oude traditie krijgt zo opnieuw betekenis.

Tijdens de Limburgse jeugd van religiehistoricus Peter Nissen (54), verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, dreven de uitspattingen van carnaval de daaropvolgende vastentijd vooral in de richting van boete doen. "Daarmee is de betekenis uitgehold. Zo is vasten in de traditie steeds meer ingevuld als een vorm van boete. Daarbij is de blik gericht op het verleden, en wat daar dan fout is gegaan. Maar de betekenis van vasten moet juist op de toekomst gericht zijn. Een tijd van voorbereiding, van toeleg, toewijding, concentratie. Tijdens de veertigdagentijd ben je eigenlijk als een sportman bezig met intensieve training voor iets dat in het verschiet ligt. Die gerichtheid naar de toekomst, in plaats van het boete doen voor het verleden, zie je niet alleen in de Bijbel, maar ook in ascetische tradities zoals het boeddhisme.''

'Vasten is geen prestatieloop'
Bij Alja Tollefsen (62) thuis, een katholiek gezin in Rotterdam, kwam in de weken voor Pasen het vastentrommeltje tevoorschijn. Het snoep dat zij als kind kreeg, ging daarin. Op zondag mocht het open. Zondag is geen vastendag. "We kregen ook een vastenkaart, met veertig vakjes. Iedere dag dat je in de kerk zat, mocht je een vakje inkleuren. We zaten dus elke ochtend in de kerk. Ik heb daar geen trauma aan overgehouden hoor. Het kon geen kwaad, maar wel kom je zo gemakkelijk in een sfeer van prestatie. En dat is nu juist niet de bedoeling. Vasten is geen prestatieloop."

Nissen: "Je ziet in Nederland een verschuiving van idealen. Gabriël van den Brink heeft daar onderzoek naar gedaan. De eerste helft van de twintigste eeuw is de aandacht gericht geweest op het sacrale, vanaf de jaren zestig krijgen de idealen een sociaal karakter. Uit die tijd stamt ook de bisschoppelijke Vastenactie, met aandacht voor ontwikkelingssamenwerking en sociaal engagement. Inmiddels zijn mensen meer gericht op het vitale, op gezondheid. Het fysieke vasten is dan ook herontdekt. Soms spelen motieven mee die misschien niet direct spiritueel zijn, bijvoorbeeld dat je een paar kilo afvalt door geen alcohol te drinken of geen borrelnootjes te eten. Dan is het meer een kwestie van eigenbelang. Maar bij vitale motieven past ook het denken over duurzaam leven. Deze drieslag zie je terug in het bijbelse vasten: bidden, delen en vasten. Spiritueel, sociaal en vitaal. De drieslag dus van spiritualiteit, solidariteit en soberheid."

Tollefsen, die later tot priester werd gewijd in de anglicaanse kerk: "Mijn ouders deden wel aan de Vasten, maar er werd bij ons thuis niet echt over gesproken. Toen ik ouder werd, was het aan het verdwijnen. Pas toen ik in Engeland was, tijdens mijn opleiding tot priester in de Church of England en later bij mijn werk in parochies, kwam ik mensen tegen die in de veertigdagentijd bijvoorbeeld geen chocola aten, en geen alcohol dronken. Ik was verbaasd, ze waren daar heel ijverig in, veel ijveriger dan ik. Allemaal volwassenen ook, dus dat was anders dan het vastentrommeltje en de vastenkaart van mijn broer en mij.

De zin van vasten
"Ik heb lang nagedacht over wat de zin van vasten zou kunnen zijn. Dat was een kwestie van afpellen. Vasten is geen prestatieloop. Je moet het ook niet doen met een dubbele agenda, bijvoorbeeld om de vastentijd te gebruiken als een periode om af te vallen. Ik kon de zin er niet helemaal van ontdekken en ben het maar gewoon gaan doen. Langzamerhand ga je dan zien wat het betekent, als je besluit: ik ga vasten. Het focust je, je wordt er steeds aan herinnerd dat je ergens mee bezig bent.

"In de tijd dat ik in Engeland zat kwam het bisdom Birmingham met een mooie invulling. Vasten is niet alleen iets nalaten, het is ook iets doen. Bij de buren op bezoek gaan, boodschappen doen voor mensen die niet zo makkelijk het huis uit komen, of ook: de verwarming een paar graden lager zetten. Goede werken doen voor het milieu, voor de wereld."

Nissen: "In de tijd dat ik monnik was, alweer 35 jaar geleden, heb ik de vastenperiode heel intensief beleefd. We kregen allemaal een boek van de abt, met de bedoeling dat we dat boek helemaal gingen lezen, van begin tot eind, maar wel op een andere manier dan waarop je wetenschappelijke literatuur leest. Het was lectio divina: elke dag een klein stukje lezen, en dat op je laten inwerken. Dit jaar heb ik voor mezelf een vastenboek uitgezocht: het spirituele dagboek van Marie Noël, een Franse dichteres en mystica die in 1967 is overleden. 'Notes intimes' heet het, verschenen in 1959. Het boek met haar persoonlijke aantekeningen telt 300 bladzijden, dus als ik elke dag acht bladzijden lees, kom ik er. Al zijn dat er eigenlijk al te veel."

'Ik kijk er naar uit'
Tollefsen: "Ik zie wel een beetje uit naar de vastentijd. Het is geen miserabele tijd, maar juist een heel rijke, waarin we dicht bij God mogen zijn. In de anglicaanse kerk zijn er geen regels over wat je wel of niet moet doen. Je kunt er zelf vorm aan geven en elkaar ook vrijlaten, als in huis niet iedereen er aan meedoet. In de tijd dat mijn echtgenoot zo ziek was, heb ik het ook overgeslagen. Ik kwam er niet aan toe. Dit jaar wel."

Nissen: "Ik weet dat er mensen zijn die bijvoorbeeld tijdens de veertig- dagentijd niets aan Facebook doen. Zelf ben ik daar niet toe geneigd, voor mij is Facebook niet iets waar ik verslaafd aan ben. Je kunt sociale media juist heel goed gebruiken tijdens de Vasten. Ik gebruik Facebook om mooie ervaringen te delen. Dat delen, daar ga ik mee door tijdens de veertigdagentijd, dat hoort er juist bij."