Gedoog de 1F'ers die niet terug kunnen

De Nederlandse regering weigert al jaren actief vermeende oorlogsmisdadigers asiel op basis van Artikel 1F van het Vluchtelingenverdrag. Maar nog steeds wordt niet voorzien in een menswaardige oplossing hoe met hen om te gaan als ze Nederland langdurig niet kunnen verlaten.

De recente, net voltooide zoektocht van de 23-jarige Tamana Amiri naar haar vorige maand naar Afghanistan uitgezette vader toont tot welke wanhoop mensen worden gedreven als ze met de 1F-status te maken krijgen.

Tijdens de massale instroom vanuit met name Afghanistan en Irak tien tot vijftien jaar geleden, werden bepaalde categorieën asielzoekers uitgesloten op basis van 1F. Deze 1F'ers mogen in veel gevallen niet worden teruggestuurd vanwege mensenrechtenbescherming. In de praktijk betekent dit meestal dat zij illegaal in Nederland blijven tot zij alsnog mogen worden uitgezet. Het geval van Feda Amiri toont dat dit jaren kan duren.

Geen rechten, geen plek
Aangezien Nederland weigert 1F'ers die niet worden uitgezet enige bescherming te bieden en de toepasselijkheid van 1F niet door het verstrijken van tijd wordt opgeheven, verblijven veel uitgesloten Afghanen en Irakezen zoals Feda Amiri jarenlang in een situatie die het beste als een juridische 'limbo' kan worden omschreven. Ze hebben geen rechten en nergens om naartoe te gaan. Dit is een onmenselijke situatie.

Tegelijkertijd is vrijwel uitgesloten dat ze hier in Nederland of ergens anders strafrechtelijk worden vervolgd, onder meer vanwege rechtsmacht- en bewijsproblemen. Hierdoor komt dan ook vaak niet in strafrechtelijke zin vast te staan of de 1F'er betrokken is geweest bij oorlogsmisdrijven en blijft het bij 'ernstige vermoedens'. Meegereisde gezinnen die vaak wel asiel hebben gekregen en volledig zijn geïntegreerd, gaan gebukt onder de gevolgen van het huisvesten van een illegaal en de vrees dat hun vader door de vreemdelingenpolitie wordt opgehaald.

De 'duurzaamheids- en proportionaliteitstest', waarop een 1F'er na tien jaar een beroep kan doen om alsnog een verblijfsvergunning te krijgen, voldoet in de praktijk niet. De 1F'er moet namelijk aantonen dat hij er alles aan heeft gedaan om Nederland te verlaten. Maar welk land zit te wachten op een vermeende oorlogsmisdadiger? Bovendien moet zijn situatie schrijnender zijn dan die van andere 1F'ers, terwijl velen van hen zich in dezelfde rechteloze situatie bevinden.

Vroegsignalering
Nu de instroom uit conflictgebieden opnieuw hoog is, is te verwachten dat het aantal 1F-uitsluitingen van bijvoorbeeld Syriërs groeit. Hoewel bijna alle Syrische asielzoekers momenteel een tijdelijke verblijfsvergunning wordt verleend, is met het huidige actieve 1F-beleid niet te verwachten dat Nederland daardoor een veilige vluchthaven wordt voor 'terroristen en oorlogsmisdadigers', zoals de PVV vreest. Wel is te verwachten dat de hier geschetste problemen zich zullen blijven voordoen als het aantal Syrische 1F'ers groeit.

Staatssecretaris Teeven wil het 1F-beleid niet aanpassen. Volgens hem worden oorlogsmisdadigers en andere mensenrechtenschenders er nu eerder uitgepikt en zal zoiets als met de Afghaanse en Iraakse 1F'ers zich niet snel weer voordoen omdat zij eerder gesignaleerd zullen worden. Maar vroegsignalering lost het probleem dat ze voorlopig niet terug kunnen niet op.

Als de regering zo actief mogelijk vermeende oorlogsmisdadigers wil uitsluiten, dan moet zij ook eerlijk zijn over de gevolgen. Andere landen bieden niet-uitzetbare 1F'ers tijdelijke verblijfsvergunningen, basale sociale voorzieningen en soms recht op werk en opleiding. Hierdoor kunnen 1F'ers en hun gezinnen hun leven enigszins voortzetten. Waarom kan dat in Nederland niet?

Maarten Bolhuis: criminoloog, promoveert aan de Vrije Universiteit op de toepassing van artikel 1F in Nederland