Geboortekaartje uit 1581 is nog steeds actueel

In zijn inhuldigingstoespraak verwees Willem-Alexander naar het Plakkaat van Verlatinge uit 1581. Als uw geheugen moet worden opgefrist: dit is de verklaring waarmee de Staten-Generaal van de Nederlandse provinciën in de Tachtigjarige Oorlog officieel hun gehoorzaamheid opzegden aan koning Filips II.

De verwijzing bleek een opstapje naar een betoog van koning Willem-Alexander over wederzijds vertrouwen tussen burger en overheid. Die wending getuigde van een authentiek inzicht in de historische essentie (als zoiets bestaat) van het Nederlandse staatsbestel. Ook knap hoe hij uit zo'n oud gegeven een echte boodschap voor vandaag afleidt.

In 1581 werd (voor het eerst) de morele plicht van een vorst tot behoorlijk bestuur tot een juridische plicht omgeformuleerd. Daarmee kreeg ook het niet-nakomen ervan gevolgen: afzetting van de vorst. Een recht op opstand bestond daarvoor alleen als de vorst een troon bezette die hem niet toekwam of gruweldaden beging tegen (hooggeplaatste) onderdanen.

De ongekende stap die de Nederlandse gewesten in 1581 zetten, was dat zij 'onbehoorlijk bestuur' ook als tirannie aanmerkten. Daarmee maakten zij goed bestuur tot een eis die aan elke overheid gesteld kan worden.

Het vertrouwen tussen onderdanen en vorst was in 1581 tot een dieptepunt gedaald. Uit die crisis kwam in de kern de staat voort waarvan Willem-Alexander dinsdag koning werd. Hij heeft het 'geboortekaartje' van die staat laten spreken over een thema dat opnieuw actueel is en ieder herinnert aan zijn/haar verantwoordelijkheid tegenover alle anderen - en de plicht die op de overheid rust om het vertrouwen van haar burgers te verdienen.

undefined