Gaan we het hitterecord uit 1944 breken?

De komende dagen worden maxima verwacht tot ruim boven de dertig graden - met een piek van 35 graden op zaterdag. Bij tenminste vijf dagen met maxima in De Bilt boven de 25 graden, waarvan drie met tropische maxima boven 30 graden, is officieel sprake van een hittegolf. De verwachting is dan ook dat Nederland deze week de eerste hittegolf sinds juli 2013 zal meemaken.

Eigenlijk is dat een arbitraire definitie, vindt Geert Jan van Oldenborgh, klimaatwetenschapper bij het KNMI, maar je hebt nou eenmaal iets nodig om te kunnen vergelijken. "Met onze internationale collega's kijken we vooral naar de maximale temperaturen op de warmste dag in een jaar, en ook naar de gemiddelde maxima over drie of vijf aansluitende dagen. En net als die arbitraire hittegolven, nemen die temperaturen de laatste eeuw toe, zelfs harder dan de gemiddelde jaartemperatuur."

Omegablokkade
De huidige warmte hebben we te danken aan een zogeheten 'omegablokkade', legt de klimaatwetenschapper uit. Als je door je oogharen kijkt, zien de luchtstromen boven Europa er nu uit als de Griekse hoofdletter omega - een grote 'O' op pootjes met een gat onderaan. "Een hogedrukgebied boven het noorden van Afrika en lagedrukgebieden boven de Atlantische Oceaan en boven Rusland, zorgen bij ons voor een krachtige luchtstroom uit het zuiden.

De lucht die uit de Sahara, via Spanje en Frankrijk naar ons komt, wordt onderweg nauwelijks afgekoeld door verdamping, want bijvoorbeeld in Frankrijk is het de laatste tijd ook heel droog. Als Frankrijk een nat voorjaar heeft gehad, vindt daar dus wel veel verdamping plaats, waardoor een eventuele zuidelijke luchtstroom bij ons flink is afgekoeld."

Dat Nederland ook een droog voorjaar heeft gehad, heeft met de huidige hitte weinig te maken. 'De droogte in Frankrijk heeft nu meer invloed op de temperatuur in Nederland dan de droogte in eigen land. Hierdoor stijgt de temperatuur deze dagen snel. In Nederland kunnen we door de rivieren nog relatief makkelijk wat doen tegen de droogte in de lage delen van het land. In Frankrijk is dat een stuk lastiger, waardoor het daar droger is en voor deze hitte zorgt', aldus Van Oldenborgh.

Ouderwetse meetmethode
Volgens de klassieke definitie van een hittegolf, zal deze periode waarschijnlijk de boeken in gaan als de veertigste hittegolf sinds de officiële registratie van de temperatuur in 1901 begon. "Maar deze lijstjes moeten we als wetenschappers wel relativeren ", weet van Oldenborgh. "Tot 1950 werd de temperatuur in de Bilt gemeten met een thermometer onder een houten dakje, een pagode. Maar onder dat dakje liep de temperatuur met name op warme dagen te hard op.

Daardoor is er een overschatting van de hoogste temperaturen geweest tot wel 2 graden. Van de vele hittegolven uit de jaren veertig zouden er sommige nu niet meer in de boeken komen. Het lijstje geeft natuurlijk wel een goede indicatie van de warmte in de eerste helft van de eeuw, maar kan niet direct vergeleken worden met de periode daarna." De recordtemperatuur van 38,6 in 1944 in Warnsveld kan dus ook lager liggen.

Wanneer de temperaturen uit de jaren van de pagoden worden gecorrigeerd, dan laat de grafiek van de maxima op de warmste dag van het jaar een bibberende, maar toch onmiskenbaar stijgende trend zien. 'Het is inderdaad warmer geworden in de zomers. Die stijging van de maximale temperatuur gaat zelfs harder dan de gemiddelde temperatuur over het hele jaar gemeten. Dat komt doordat het in het zuiden van Europa ook droger is geworden, en we dus minder profiteren van de verdamping.'

Die stijging van de maximale temperatuur zal zeker doorzetten, verwacht het KNMI. Volgens de vier scenario's die het KNMI heeft opgesteld voor het klimaat tot 2050 zullen we niet alleen vaker 'arbitraire hittegolven' krijgen, maar ook een stijging van de maximale temperatuur op de warmste dag.