Fraudedeskundige: De Nederlandsche Bank heeft de dure plicht de teugels strakker aan te trekken

Verbaasd is hij niet over de onthullingen uit de ‘Troika Laundromat’, een witwasmachine van de Russische Troika-bank waarmee twee Litouwse banken crimineel geld Europa in konden sluizen. Bezorgd wel.

Paul Vlaanderen, voorzitter van Transparency International Nederland, een lobbyorganisatie tegen corruptie en fraude, vindt dat anti-witwaswetten niet goed werken. Toezicht en handhaving laten te wensen over. Daarom pleit Vlaanderen voor een actievere toezichthouder en Europese samenwerking. “Het is een ernstig probleem. Witwassen is een vorm van paalrot, het ondermijnt het fundament van de rechtsstaat en de democratie.”

De ernst van witwassen drong tot hem door toen Vlaanderen van 2009 tot 2011 voorzitter was van de Financial Action Task Force (FATF), een samenwerkingsverband van 180 landen om witwassen in te dammen. “De schade van witwassen is onvoorstelbaar groot. Corrupte politici, zakenmensen en criminelen verrijken zichzelf ten koste van het land, de economische ontwikkeling en de lokale bevolking. Het geeft alleen maar schade, behalve voor die enkeling die er puissant rijk van wordt.”

Wetten alleen niet genoeg

Wetten om witwassen tegen te gaan zijn er wel. Daar heeft hij zelf aan meegewerkt, als ambtenaar bij het ministerie van financiën en bij de Financial Action Task Force. “De FATF heeft er 25 jaar lang voor gezorgd dat landen goede regelgeving kregen. Toen ik voorzitter was, controleerden we een land en zeiden ze: Ja, het staat hier allemaal in de kast, alles op orde. Maar wetten zijn niet genoeg.”

Waar het aan schort, zo leerde Vlaanderen, is de handhaving. Ook in Nederland. In de Troika-wasmachine, waarnaar Trouw en Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico onderzoek hebben gedaan, doken bijvoorbeeld ABN Amro en ING op.

Nederlandse banken hebben van de wet een belangrijke rol gekregen als zogenoemde poortwachters. Zij hebben zicht op alle geldstromen en moeten daarom verdachte transacties melden bij de overheid. Dit kan dan leiden tot onderzoek en vervolging. Daarvoor moeten banken veel investeren in software en controleurs. En dat is onvoldoende gebeurd.

“Kijk naar ING. Die heeft onlangs voor 775 miljoen euro geschikt met het Openbaar Ministerie, omdat de bank jarenlang te weinig deed om witwassen te voorkomen. Je kunt niet ontkennen dat er iets is misgegaan bij toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB).”

Dure plicht

Vlaanderen vindt dat de toezichthouder zijn taak serieuzer moet nemen. “DNB heeft de dure plicht om de teugels strakker aan te trekken. Ik vind dat de toezichthouder zich duidelijker moet uitspreken en moet uitleggen wat er misging bij ING. DNB moet de instrumenten hebben om het toezicht waar te maken. En die instrumenten gebruiken als het moet. De vraag is of dat nu zo is. We moeten zorgen dat we niet nóg een zaak zoals die van ING krijgen.”

DNB laat in een reactie weten dat banken nog altijd te weinig doen om witwassen tegen te gaan. Daarom spreekt DNB banken aan op hun verantwoordelijkheid, organiseert rondetafels en ‘treedt waar nodig handhavend op’.

“Maar dat is wat DNB altijd heeft gedaan. Wat is nu haar volgende stap?”, vraagt Vlaanderen zich af. “Een blaffende hond moet kunnen bijten.”

De urgentie om witwassen tegen te gaan is hoger dan ooit, zegt Vlaanderen. “De ontwikkelingen in de westerse wereld stemmen niet tot vreugde. In Europese landen zoals Polen en Hongarije, en ook in de Verenigde Staten, staat de democratie onder druk. Witwassen tast het fundament van de democratie aan. Het maakt corruptie mogelijk, het zorgt ervoor dat politici zich aan de regels van hun eigen land kunnen onttrekken.”

In een oogwenk

Daarom pleit Vlaanderen voor een Europese aanpak van witwassen. Geld verplaatst zich in een oogwenk, het is zo aan de andere kant van de wereld. Toch stopt de handhaving van financiële wetten nog altijd bij de grens. “Europa heeft op een gebied als mededinging laten zien dat het een serieuze kracht kan ontwikkelen. Het zou goed zijn als dat op anti-corruptiegebied ook gebeurt.” Bijvoorbeeld door de Europese Bankenautoriteit te versterken.

De onthullingen uit de Troika Laundromat leggen bloot hoe de handhaving in Litouwen bezweek onder corruptie. De Litouwse toezichthouder werd omgekocht en zo kon de witwasmachine jarenlang ongestraft doordraaien via twee Europese banken.

“Er zijn verschillen in de kwaliteit van toezicht in Europa. Een klein land als Litouwen is blijkbaar kwetsbaar wanneer er flinke bedragen aan Russisch geld binnenkomen. In de periferie van Europa zijn er verschillende landen waar het toezicht flink verbeterd moet worden. Daar zou Europese samenwerking bij kunnen helpen.”

Vlaanderen vindt dat de druk op de ketel moet blijven. “Onthullingen zoals de Troika Laundromat zijn enorm belangrijk. Het doet banken pijn, ze lijden reputatieschade. En dat zorgt voor gedragsverandering.”

Hetzelfde geldt voor hoge boetes. “Het tegengaan van witwassen kost banken en bedrijven alleen maar geld. Ze maken een afweging waarbij ze de pakkans en de consequenties meewegen.” Bij ING ging commercie jarenlang boven wet- en regelgeving, meldde het Openbaar Ministerie. “We moeten daarom zorgen dat straffen voldoende afschrikkend werken.”

Witteboordencriminaliteit

De boete van 775 miljoen voor ING noemt Vlaanderen ‘substantieel’. “Dat is een duidelijke boodschap aan andere financiële instellingen.” En niet alleen de banken, maar ook bestuurders of medewerkers moeten vervolgd kunnen worden wanneer zij witwassen mogelijk maken, vindt Vlaanderen. “Laat zien dat witteboordencriminaliteit niet wordt getolereerd.”

Hij vindt het een stap in de goede richting dat banken maatregelen aankondigen om witwassen tegen te gaan. ABN Amro wil 200 extra mensen aannemen om verdachte betalingen te controleren. En banken broeden op een manier waarop ze gegevens kunnen uitwisselen om witwassers beter op te sporen. “Dat lijkt me een belangrijke maatregel.” Er zullen altijd criminelen blijven, weet ook Vlaanderen. En zij zullen nieuwe routes vinden wanneer wetgeving oude routes afsluit. “Het is een partijtje armpje drukken dat nooit klaar is. Corruptiebestrijding is een strijd die we nooit winnen. Maar je moet er ook nooit mee ophouden. We maken de speelruimte voor criminelen zo klein mogelijk.”

Opnieuw is er een groot lek aan gegevens dat zicht biedt op een wereld die juist verborgen moet blijven. Ruim 1,3 miljoen documenten van de Litouwse banken Snoras AB en Ukio Bankas kwamen in handen van onderzoeksjournalisten: banktransacties, e-mails, juridische documenten zoals contracten en verkoopovereenkomsten, en rekeningen voor goederen en diensten. Lees hier alles over dit onderzoek.

Lees ook:

Russische bank waste miljarden wit via Litouwen en sluisde die West-Europa in

De Russische Troika Bank koppelde tientallen anonieme bedrijven in belastingparadijzen aan twee zwakke banken in Litouwen. Zo kreeg Troika ongemerkt miljarden van dubieuze herkomst Europa binnen.

De Russische witwasmachine loopt ook door Nederland

Via een complex systeem van anonieme vennootschappen in belastingparadijzen heeft de Russische Troika Bank miljarden witgewassen. Tientallen miljoenen daarvan lopen door Nederland, via een voormalig onderdeel van ABN Amro.