Franciscus in Amersfoort

Spruitjes en witlof, Brassica oleracea en Cichorium intybus, dat waren voor Marco Ganzeman twee eyeopeners. Witlof, ontdekte hij, groeit in twee fasen: eerst van zaad tot plantje, daarna van plantje tot eetbare groente. En spruitjes - "als je die oogst, en ziet hoe ze groeien, dan krijgen ze echt een andere kwaliteit voor je." Witlof, zegt Ganzeman, is bovendien heel bewerkelijk om te kweken. "Als je niet weet of bent vergeten hoe dat groeit, gaat je relatie met de natuur verloren."

Ganzeman (1963) zit in de voorkamer van kasteel Stoutenburg, waar hij woont. Nou ja, kasteel - een neogotisch landhuis uit de negentiende eeuw met de uitstraling van een kasteeltje. Dit is de thuisbasis van het Franciscaans Milieuproject, een communiteit die leeft en werkt in de geest van de heilige Clara en Franciscus van Assisi. Het is, zeg maar, een milieuklooster: leven volgens een kloosterritme, met veel activiteiten in de natuur, om te beseffen dat de mens en de aarde met elkaar verbonden zijn. Naast de vijf vaste bewoners zijn er semipermanente huisgenoten, vrijwilligers die op gezette tijden meewerken en gasten voor enkele dagen of een week.

Volgende week viert de leefgemeenschap haar vijfentwintigste verjaardag. Maar het feest wordt overschaduwd door zorgen over de toekomst: huiseigenaar Het Utrechts Landschap heeft een huurverhoging aangekondigd, waaraan de communiteit niet kan en wil voldoen. Inmiddels staan partijen in een patstelling tegenover elkaar, terwijl de huurovereenkomst op 31 december eindigt.

Hoe het ondertussen met de gemeenschap gaat? Ganzeman, stralend: "Kíjk eens!" Hij spreidt zijn armen - zie het prachtige gebouw, de esoterisch getinte schilderijen aan de muur, het blad dat buiten van de bomen dwarrelt, de gasten die de gemeenschap deze week verwelkomt. Maar vooruit, het gaat met ups en downs. Nu eens is de ene bewoner ietwat ontmoedigd, dan een ander wat somber. Maar het huurgeschil drukt de algehele stemming niet. "Wij zijn hier om ons met de natuur te verbinden", zegt Ganzeman. "Daar concentreren wij ons op."

undefined

Stilstaan bij de tuin

Op Stoutenburg is Marco Ganzeman sinds zijn toetreding twintig jaar geleden een van de twee verantwoordelijken voor de moestuin. Afkomstig uit Rotterdam ("Ik woonde bovenop een parkeergarage, veel beton en weinig zon") ging er een wereld voor hem open. Hij leerde hoe witlof en spruitjes groeien, en realiseerde zich hoe - naast ademen - eten en drinken de basis van het leven is. "Die basis, daar wilde ik dichterbij komen. Als je in de moestuin werkt, word je je ervan bewust dat van zo'n klein stukje grond wel duizenden maaltijden komen."

Deze week heeft Stoutenburg acht gasten over de vloer die meedoen aan een tuinweek, die de communiteit een paar keer per jaar organiseert. Zes uur per dag wordt er (deels in stilte) in de tuin gewerkt, om - aldus de aankondiging - 'de verbinding tussen mens en natuur te ervaren'. Deze laatste tuinweek van het seizoen is bedoeld om de tuin winterklaar te maken. "Het is goed om dat te markeren", zegt Ganzeman. "Even stilstaan en ons afvragen: wat heeft de tuin ons gebracht?"

Daarom zit verderop in huis een groep gasten met vijzels op schoot. Onder leiding van huisgenoot Ida Valk mengen ze vijf soorten kruiden. Door het aandachtig vijzelen, legt Ida Valk uit, voegen de mensen aan tafel iets van hun specifieke persoonlijkheid toe aan het preparaat van brandnetel, paardebloem, kamille, duizendblad en eikeschors. Uiteindelijk wordt er nog melksuiker en honing bij de mix gedaan. Die krijgt daardoor, zegt Valk, kosmische krachten die ten goede komen aan de vitaliteit van compost waar de preparaten over uitgeschonken worden.

Inmiddels is het gaan regenen. Het lijkt Annemieke Taal niet te deren. In het beukenbos staat ze blad te harken. Het is de tweede keer dat ze deelneemt aan een tuinweek van Stoutenburg, vertelt ze. Waarom ze dat doet? Ze wijst naar de bomen en de greppel ertussen. "Dit heb ik niet in mijn appartement in Amsterdam, driehoog-achter." En hoewel ze zichzelf 'nuchter' noemt, vindt Taal het spirituele en meditatieve karakter van het tuinieren bij het milieuklooster "een prettige bijkomstigheid". En nee, ze staat hier niet alleen maar meditatief blad te harken in de regen - de bladeren gaan onder de bessenstruiken verderop, om die te wapenen voor de winter.

De animo voor de tuinweken is groot, zegt Marco Ganzeman. Er mogen maximaal acht gasten meedoen (evenveel als er bewoners en huisgenoten zijn) en iedere gast mag maar één keer per jaar meedoen.

En tja, misschien was dit wel de laatste tuinweek op Stoutenburg, als de huurkwestie niet wordt opgelost. Plannen voor een toekomst zonder Stoutenburg heeft Ganzeman nog niet gemaakt, zegt hij. Maar spruitjes en witlof kun je op veel plaatsen telen. "Mijn leven hangt niet af van deze plek. Een religieus leven in verbondenheid met de natuur kun je overal leiden. Net als Franciscus probeer ik mij over te geven aan hoe het leven zich voltrekt. Ik zie het wel, en ik laat het aan God."

undefined

Geschiedenis van Stoutenburg

28 november wordt op Stoutenburg gevierd dat het Franciscaans Milieuproject 25 jaar bestaat. Daarbij wordt het boek 'Stoutenburg: leven in verbondenheid' van theoloog en antropoloog Lisette van der Wel gepresenteerd. Onder meer Martine Vonk (lector ethiek en technologie) en Hans Achterhuis zullen er spreken.

1948 De Minderbroeders Franciscanen kopen het leegstaande en door de Tweede Wereldoorlog beschadigde (negentiende-eeuwse neogotische) landhuis en landgoed Stoutenburg, bij Leusden. Het doet dienst als klooster tot 1989. De hoge leeftijd van de broeders noopt dan tot opheffing van het klooster.

1991 Twee jonge Franciscanen hopen op Stoutenburg door te gaan als leefgemeenschap van mannen en vrouwen, leken en religieuzen, volwassenen en kinderen. Ze willen in het Franciscaans Milieuproject leven in de geest van de heilige Franciscus, in verbondenheid met de natuur als bron van alle leven. De orde van de Franciscanen verhuurt per 1 januari 1991 Stoutenburg aan de groep.

1994 De gemeenschap kent een roerig begin, met bewoners die vertrekken en nieuwe die komen. De orde van de Franciscanen kan het landgoed en de gebouwen niet langer betalen. Natuurmonumenten koopt het - Stoutenburg ligt in de Ecologische Hoofdstructuur, aan de rand van de Gelderse Vallei. De communiteit mag nog minstens vijf jaar huurder blijven op de oude voorwaarden.

2000 Natuurmonumenten verhoogt de huur. Via een inzamelingsactie wordt geld opgehaald. In 2000 wordt Stichting Het Utrechts Landschap eigenaar.

2005 Het Utrechts Landschap wil de huur opzeggen. Er komt een akkoord: het Franciscaans Milieuproject mag blijven, maar Het Utrechts Landschap neemt het koetshuis in gebruik en gaat zelf het bos beheren. De communiteit houdt het huis en de moestuin. Dit geldt voor tien jaar.

2015 Het Utrechts Landschap kondigt een huurverhoging aan - meer dan het Franciscaans Milieuproject kan betalen (en redelijk vindt). Er ontstaat een patstelling: de communiteit wil de hogere huur niet betalen, maar ook haar spirituele thuisbasis niet verlaten.

undefined