'Fokke en Sukke kunnen het niet alleen’

Het is een wat vreemde combinatie: de Amsterdamse doopsgezinde predikant Henk Leegte - bekend van voorlopig het laatste Oranjehuwelijk in 2005 - en het beestencartoonduo Fokke & Sukke. De laatsten zijn vaak brallerig studentikoos en de eerste is filosofisch. Dat is tenminste af te leiden uit het begeleidende stukje van Leegte bij een F & S-plaatje. De eend en de kanarie zijn aan het klussen en Fokke leest voor uit de ’doe-het-zelf-bijbel’: ’en zij freesden met grote frezen’. Leegte legt de link weer naar het kerstverhaal - de herders vreesden met grote vreze - en stelt dat geloof vrees uitschakelt.

De tentoonstelling ’Fokke & Sukke kunnen het niet alleen’, die momenteel in het Exposorium van de Vrije Universiteit is te zien, toont meer van dit soort onverwachte combinatie van een F & S-cartoon en een stukje van een autoriteit of expert, die in elk geval iets heeft met het onderwerp van de cartoon. Het woordgebruik van de eend en de kanarie is dikwijls nogal plastisch en dat is even wennen voor een hoogleraar privaatrecht om bij een tekstje als ’De staat Nepal stelt zich niet aansprakelijk voor de gevolgen van zuurstofgebrek, bevriezing en hard vallen’ een serieus stukje over claimcultuur te maken.

Sommigen weren zich kranig. Zoals taalhistoricus Ewoud Sanders. Hij moet iets zinnigs opmerken bij F & S, die met het hele managementteam aan het carnavallen zijn en al polonaise dansend ’Er staat een BEER op de WEG, JAJAA een BEER op de weg’ lallen. Sanders haalt er het Bijbelboek Spreuken bij en legt uit hoe de leeuwen daarin optrokken met beren. En hij suggereert de beer van de weg te halen en hem gewoon te parkeren. Cisca Dresselhuys, de scheidende hoofdredactrice van Opzij mag zich storten op F & S die personeel werven en dan roepen: ’Bij gelijke geschiktheid gaat de voorkeur uit naar (Fokke) een vrouw met dikke tieten (Sukke).’ Dresselhuys vertelt van haar aanstelling, als jonge journaliste, bij Trouw en gelooft er niets van dat ze allerlei functies had gekregen als ze een man was geweest. „Of ik gevraagd ben vanwege m’n grote tieten? Ik denk eerder vanwege m’n grote mond.”

Als gimmick hangen bij de cartoons van Fokke & Sukke ook een aantal schilderijen, die de makers overal in Nederland op de kop hebben getikt. Ergens zijn daarin ook de twee beesten ingetekend of -geschilderd. Zo vaart in een Bob Ross-achtige entourage - blauwe meren, groene bossen, witbesneeuwde bergen - ineens een bootje, waarin het tweetal zit te vissen. En zo zijn er meer studentikoze grappen.

De tentoonstelling is gekoppeld aan een andere, waarin cartoons centraal staan: ’Wat zeur je nou?! Discriminatie gestript’. Art.1, de landelijke vereniging ter voorkoming en bestrijding van discriminatie, heeft aan vijftien bekende tekenaars uit Nederland en Vlaanderen gevraagd iets met ’discriminatie’ te doen. Berend Vonk, onder meer tekenend voor Trouw laat een zoon zien, die zijn allochtone ouders de schrik op het lijf jaagt door met een Wilderskapsel de kamer binnen te lopen. Een van de Boerkababes van Peter de Wit scheldt de andere uit voor ’vuile moslima’ en er zijn natuurlijk grappen over het uit de kast komen van homo’s, in de figuren van leerlingen én leraren. En in dit jaar van de Olympische Spelen mag natuurlijk een cartoon over gehandicapte sporters niet ontbreken.

Vooroordelen en tegenstellingen, stellen de opdrachtgevers vast, kunnen door een grap worden geslecht. „Door ons gedrag te parodiëren in een mop of cartoon, verdwijnen negatieve gevoelens en komen er positieve voor in de plaats. Humor, zelfs al is die nog zo zwart, kan mensen dichter bij elkaar brengen.” Cabaretiers, die zich op hetzelfde terrein bewegen, hebben een heel verhaal nodig om hun punt te maken. De tekenaar moet zijn publiek in één oogopslag aan het lachen kunnen maken.

Het Esposorium wil in elk geval één keer per jaar iets doen met cartoons en strips. „Dit leek ons een leuke combinatie”, zegt curator Hendriekje Bosma. „De tentoonstelling is zeker ook voor de studenten en die groeien op met een beeldcultuur, die niet te gelaagd is. Studenten staan bij de cartoons te giebelen.” Maar, zegt Bosma, we vinden het ook belangrijk dat ze kennismaken met de reflectie van de kunstenaar op de maatschappij. We willen de mensen verleiden om de gelaagdheid van die reflectie te doorgronden.”

Een van de scribenten, de voormalige Utrechtse hoogleraar moleculaire biologie en huidige minister van onderwijs, Ronald Plasterk was eind vorige week gestrikt om de dubbelexpositie te openen. Het was voor de hooggeleerde excellentie dé kans om aan te haken bij de anale en vaginale fixatie van de beesten en hun bedenkers. Het zou je bijna verleiden tot een naamgrapje.