Foet of Fuut?

Acht jaar kostte het Aalsmeerder Klaas Eigenhuis (56) om het lijvige, maar leesbare 'Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen' te schrijven. Het wordt morgen in Castricum gepresenteerd.

,,Sommige namen waren niet of nauwelijks te verklaren. Met taling, tapuit en fuut kon ik maar weinig kanten op. Pas door een toevalstreffer werd me bijvoorbeeld de etymologie van fuut duidelijk. In een aantal woordenboeken staat dat die gebaseerd is op een geluidsnabootsing, maar wie het geluid kent weet dat het niet kan kloppen. Ik vond de oplossing bij Martinus Houttuyn, een 18de-eeuwse arts uit Hoorn, die bezig was met de planten-en dierennamen van de Zweedse natuuronderzoeker Carolus Linnaeus, oft wel Carl von Linné. Deze rangschikte allerlei levensvormen in een systeem, Systema naturae, en benoemde ze. Houttuyn verbond daar Nederlandse namen aan. Zeventien deeltjes schreef hij, ook over zoogdieren en mineralen, een echte encyclopedist. Over de fuut schreef hij:

'We noemen hem Aarsvoet, Foet of Fuut'. Aarsvoet, een vogel die zijn poten ver naar achteren heeft, dicht bij zijn aars.' Misschien vond men dat 'aars' niet netjes en viel dat er weer af.”

Waarom heeft Linnaeus zich nooit zelf bekommerd om Nederlandse nadoormen? Hij studeerde hier toch? ,,Daar had hij geen tijd voor. Hij had van alles aan zijn kar hangen. Hij studeerde hier overigens niet, maar kócht zijn medicijnenbul in Harderwijk. Hij was een zoon van voorname ouders en hij wist aardig aan de weg te timmeren. Hij heeft wel een beetje gestudeerd, in de plantenhof van een of andere dure jongen in de duinstreek. Later werd hij nota bene hofarts van koning Karel van Zweden.

Welke oude bronnen zijn belangrijk? ,,Houttuyn dus. De romein Plinius was al weer veel ouder, maar eigenlijk had je daar geen klote aan voor de Nederlandse namen, want hij publiceerde in het Latijn. Hij heeft wel ergens geschreven dat er in onze delta pelikanenbroedden. Waarschijnlijk heeft hij die zelf gezien, dat is heel aardig. Plinius had veel kennis van Aristoteles, die al op een originele manier over vogels had gescheven. Die kennis is via de Romeinen pas veel later, in 1250, bij Jacob van Maerlant terechtgekomen, die in Nederlandse verzen over vogels vertelde. En over allerlei andere zaken: kruiden, zoogdieren, noem maar op. Van Maerlant was de eerste die herkenbare Nederlandse woordjes schreef: hé, daar staat lepelaar. De oudste echt Nederlandse bron.”

Eigenhuis houdt zich, na een korte carrière als leraar en arts, al vele jaren vooral bezig met vogels kijken. Hij ontdekte in 1991 de eerste Grote Kanoet voor Nederland.Kanoet? ,,Het verhaal gaat dat de Noorse koning Kanut, of Knut, het opkomende water van de zee wilde tegenhouden. Er zijn mensen die zeggen dat de strandloper naar hem genoemd is, maar het is typisch zo'n volksverhaal waar ik niet in geloof. Hoe het nou wel precies zit, is erg onverklaarbaar, maar ik kan er wel i¿ets over zeggen. Kanoet is een kn-woord. Die woorden zijn aan elkaar gerelateerd doordat ze iets stomps aangeven: knuppel, knots, knurft, noem maar op. En dat zou dus op die inderdaad nogal plompe kanoetstrandloper kunnen slaan. Maar of onze voorouders zich niet vergist hebben met andere strandlopertjes?”

Eigenhuis zag alleen al in Nederland 437 vogelsoorten en staat daarmee op de eerste plaats van de ranglijst van vogelaarsorganisatie Dutch Birding Association (DBA), die het woordenboek financierde.Is het lastig eerste te blijven? ,,Wel vermoeiend zo nu en dan. Dan komt er een mogelijke zeldzaamheid door op de pieper, de semafoon van de DBA, waar ik echt achteraan zou moeten om voorop te blijven. Soms hoop ik dat de melding wordt ingetrokken, zodat ik niet op vrijdagmiddag de weg op hoef en ergens bij Nijmegen in een file terechtkom.”Veel in uw leven ademt vogel: u woont in de Rietgorsstraat en een van uw belangrijkste vogellijstconcurrenten heet Aart Vink. Vink?

,,Vink is niet al te moeilijk te verklaren. Er is een bekende klankwet op van toepassing, maar er zitten nog wel wat haken en ogen aan.”