'Filosoferen met kinderen, dat heb ik echt moeten leren'

Filosoferen met kinderen, dat heb ik echt moeten leren. Een filosofisch gesprek - waarin je steeds vragen stelt en zelf geen antwoorden geeft - kon ik best voeren, maar voor de klas staan is natuurlijk echt een vak apart. Hoe consequent je moet zijn, hoe je een groep stil krijgt, welke technieken je het beste kunt gebruiken.

Met kinderen een socratisch gesprek voeren, dat werd gezien als middel om beginnende radicalisering bij te sturen, om kinderen burgerschap bij te brengen. Zo zijn we begonnen. Gesprekken over geloof, over seks en homoseksualiteit, respect, het ontstaan van de aarde, van de mens.

Gastdocent

Ik werkte als gastdocent op basisscholen in Amsterdam-West, en de reguliere leerkracht zat altijd bij de lessen. Soms grepen die in als het te rumoerig werd, soms bemoeiden ze zich ook met de discussie. Sommige leerkrachten waren echt geïnspireerd door deze manier van werken, maar er waren er ook die het absoluut niet zagen zitten. Leraren zijn vanuit hun vak vaak gewend dat zij zelf altijd het ‘juiste antwoord’ geven en dat is bij filosofie nu dus net niet de bedoeling.

Dat alle meningen er mogen zijn, dat is echt nodig voor dit soort gesprekken, maar het is ook een moeilijk uitgangspunt. Kinderen geloven gewoon wat ze wordt gezegd, en ze formuleren hun mening vaak niet zo genuanceerd.

En waar kinderen op een ‘witte school’ kunnen zeggen: ‘Ik heb dat op het Journaal gezien’, zeggen kinderen op een ‘zwarte school’ bijvoorbeeld: ‘IS bestaat helemaal niet, daar zit eigenlijk Israël achter.’ Dan is het soms moeilijk om niet direct je mening te geven, maar te vragen: ‘Hoe bepaal je of iets waar is?’

Vastzitten

Ik heb dit boek geschreven voor een breder publiek. Veel mensen zijn nieuwsgierig naar hoe kinderen reageren op bepaalde vragen, en willen weten hoe ze zelf zouden antwoorden en waar hun eigen denkbeelden ‘vastzitten’.

Het is geweldig om te zien hoe kinderen zich kunnen verwonderen, ineens kunnen zeggen: ‘Soms kijk ik naar mezelf en dan denk ik: wat is mijn leven eigenlijk?’ Of als een kind zegt: ‘Juf, ik heb er nog eens over nagedacht, en ik denk toch dat het anders zit.’ Dat zijn echt hartverwarmende momenten: dat ze ergens nog verder over nadenken en hun mening kunnen bijstellen.

Kinderen kunnen ook echt een beetje bang worden, of onzeker, over wat ze allemaal kunnen bedenken. ‘Dat kan helemaal niet! Hoe kan iets nou uit niets ontstaan?’ riep een meisje in groep 5 een paar dagen geleden. We hadden het over het universum, het ontstaan van het heelal. Ook als ze nadenken over God en het geloof, kunnen ze het moeilijk hebben. Ik geef dan het grootste compliment: ‘Wat goed dat je er zo diep over nadenkt.’ En ik zeg dat ze zelf hun eigen antwoord mogen kiezen.

Positief effect

Het is natuurlijk moeilijk te meten of filosofische lessen helpen tegen radicalisering. In sommige landen is er wel onderzoek naar gedaan, en die wijzen op positieve effecten. Er is meer begrip en tolerantie voor elkaar, omdat kinderen leren: ‘O, dit is jouw mening. Die kun je hebben’, in plaats van dat ze er direct op los slaan. Maar ook cognitief gaan kinderen erop vooruit, blijkt uit onderzoek. Lessen in filosoferen brengt het IQ een paar puntjes omhoog.

Zelf leer ik ook veel van deze gesprekken. Tot mijn schrik merkte ik dat ik ook vrij klakkeloos dingen had overgenomen: dat de Koran geweld predikt, dat islamitische vrouwen onderdrukt worden, dat het dom is om in God te geloven. Door deze gesprekken ben ik nog iets bescheidener geworden in mijn eigen denkbeelden.

Sabine Wassenberg
Kinderlogica.
Filosoferen op een multiculturele school
Lemniscaat
229 blz.
€ 16,95

Lees hier ook de voorpublicatie van het boek: 'IS, zijn dat moslims?'