'Filantropie is te belangrijk om aan politici over te laten'

Op 1 januari voert de overheid nieuwe regels in, die haar meer zicht geven op het doen en laten van particuliere vermogensfondsen. Het is de prijs die de fondsen betalen om onder een belastingvriendelijk regime te vallen. Zo'n 2000 fondsen zijn er in Nederland, twintig jaar terug waren het er nog half zoveel. Ruim driehonderd fondsen, waaronder de grote, zijn lid van FIN. Zij zijn samen goed voor 55 tot 60 miljard euro aan vermogen.

Met ingang van 2014 zijn alle fondsen verplicht tot registratie in het handelsregister, in het deel waar alleen de overheid toegang toe heeft. Daarnaast moeten ze een website hebben of vindbaar zijn op een portal en minimaal het doel van hun stichting, het bestuur en een verkorte baten/lasten-rekening publiceren. Van Gendt: "Aanvankelijk moest er ook een lijst op van individuele bestedingen, maar dat gaat gelukkig niet door. Sommige fondsen werken samen met organisaties in Wit-Rusland die door hun overheid worden bedreigd, andere draaien seculiere projecten in koranscholen. Dat zijn risicovolle zaken."

Sluiting van ontmoetingsplekken
En was de overheid nou maar geïnteresseerd in FIN-leden vanwege dat lef om bochtjes om te slaan die anderen liever niet nemen, of om hun innovatiedrang, verzucht Van Gendt. Maar nee. "Angst voor schandalen maakt politici nieuwsgierig. Als het misgaat bij Alpe d'HuZes, dan is de kans groot dat de Tweede Kamer een motie aanneemt voor monitoring van beloning binnen de fondsen. En, misschien nog wel belangrijker, de interesse van de overheid wordt vaak gedreven door die enorme zak met geld. 55 tot 60 miljard euro is een aantrekkelijk bedrag voor een overheid die 24 miljard bezuinigt."

Veel van de fondsen hebben als doel de samenleving vooruit te helpen. Van Gendt: "In Den Haag werd de helft van de bibliotheken met sluiting bedreigd, er gingen jeugdhonken en gemeenschapscentra dicht. Kortom, de ontmoetingsplekken verdwenen. Als je een fonds bent dat de integratie van de samenleving in de regio Den Haag wil bevorderen, dan doe je wat."

Maar een op een in het gat springen dat de overheid laat vallen, daar zijn de vermogensfondsen niet van. Van Gendt: "Fonds 1818, waar het hier om gaat, zegt niet: 'Gemeente Den Haag, wat is het tekort? Dan vullen wij dat aan'. 1818 heeft nieuwe centra opgezet, een bieb in een bejaardenhuis bijvoorbeeld, met een nieuw uitleensysteem en veel vrijwilligers. Waarom moet je een hogere beroepsopleiding hebben om boeken over een balie te laten gaan? 1818 helpt om het anders te doen. De gemeente blijft betrokken: de salarissen die overblijven, betaalt zij."

Geld terugbrengen
En veel fondsen volgen hun eigen agenda. Van Gendt: "Meer dan vroeger worden de fondsen gedreven door de mensen erachter. Zelf was ik directeur van de Van Leer Foundation. Meneer van Leer, fabrikant van verpakkingen, besloot tijdens de oorlog dat hij zijn kinderen zou onterven en zijn kapitaal op afstand zou plaatsen. Maar dat fonds kwam er pas na zijn dood.

"Dat is anders bij de familie De Rijcke, die het Kruidvat heeft verkocht, of de Brenninkmeijers van C&A, of de familie Van der Vorm. Een veel gezien patroon is: de eerste dertig jaar van hun carrière bouwen mensen hun zaak op. Dan volgt een tweede fase waarin ze, met dezelfde skill set, geld terugbrengen naar de maatschappij."

Maar dan wel naar eigen inzicht. "Met privaat geld kun je andere dingen doen dan met publiek geld", zegt Van Gendt. "Wij hoeven niet langs het parlement, dat het gelijkheidsprincipe aanhangt. Dus kan de IMC Weekendschool, die op zondag kinderen uit zwakke wijken extra les geeft, selecteren aan de poort. Alleen gemotiveerde leerlingen zijn welkom. En het resultaat is ernaar: die kinderen doen het in het regulier onderwijs significant beter dan voorheen."

Pluriformiteit
"Ander voorbeeld: het Stoutfonds van de Start Foundation betaalde de boetes van werkgevers die illegale scholieren stage lieten lopen. Omdat de overheid incoherent beleid voerde. Onderwijs zei: asielzoekers moeten naar school, Economische Zaken zei: asielzoekers mogen niet stagelopen, want dat is werk. Dat bezwaar is ingetrokken, omdat het Stoutfonds de overheid scherp hield."

De eigenzinnigheid van de fondsen zorgt voor pluriformiteit, is zijn overtuiging. De overheid moet die niet smoren in regelgeving. Natuurlijk wil de Belastingdienst weten of hij zijn fiscale voordeel terecht uitdeelt, zegt Van Gendt, maar laat de vermogensfondsen hun eigenheid. "Die hebben een zekere behoefte om onder de radar te varen. De mensen erachter hechten aan hun privacy én aan hun veiligheid. Die staan niet in de Quote 500 en hebben daar ook helemaal geen behoefte aan. Ook oprechte bescheidenheid speelt een rol. Kledingmerk G-Star Raw heeft een fonds, maar naait geen labels in zijn broeken: als u dit koopt, helpt u een startende ondernemer in China. Dat merk wil helpen, geen marketing."