Figureren in je eigen familie

De drie tenoren van de Israëlische literatuur, zo werden Amos Oz, David Grossman en A.B. Yehoshua weleens genoemd. De vergelijking is treffend, want hun stemmen dragen ver, ze klinken niet alleen door in de literatuur maar ook nadrukkelijk in de politiek. Alle drie zijn ze vredesduiven, maar ieder van hen heeft zijn eigen timbre en nuance in zijn ideeën over Israël en het Palestijnse conflict.

A.B. Yehoshua is de lichtste van de drie tenoren, de zachtste en vredelievendste. Hij sprak zich menigmaal uit voor opheffing van de bezette gebieden en een versmelting van Israël met Palestina en Jordanië. Opmerkelijk is dat hij die vreedzame houding vergezeld laat gaan van een ouderwets en nogal omstreden zionistisch idee: hij stelt dat Joden alleen in Israël echt Jood kunnen zijn, en niet in de diaspora. Joden moeten dus als het even kan in Israël gaan wonen en kinderen krijgen, het is hun plicht jegens de gemeenschap, aldus de schrijver.

Gezien het bovenstaande doet Yehoshua in zijn nieuwe roman ‘De figurante’ iets behoorlijk tegendraads. De hoofdpersoon is namelijk een kinderloze Joodse expat, een vrouw die zich helemaal niet sterk verbonden voelt met haar land of familie. De 41-jarige Nogah - ‘Venus’ in het Hebreeuws - is harpiste bij het Gelders (!) Orkest. Ze keert voor drie maanden terug naar Jeruzalem om het appartement van haar ouders te bewonen. Haar vader is overleden, haar moeder verhuist tijdelijk naar een aanleunwoning om te kijken of het bevalt. Alles is geregeld door broer Gonni. De goedbedoelende maar bemoeizuchtige Gonni fikst ook een baantje voor Nogah als figurante bij het filmbedrijf waar hij werkt, zodat ze zonder harp toch iets omhanden heeft. Ze speelt een jurylid, een invalide en een moeder die met haar kinderen naast een ezelskar loopt in een uitvoering van ‘Carmen’.

Symboliek

De symboliek druipt ervanaf. Denk je. Want eigenlijk doet dat hele figurantengedoe er niet zo veel toe. Waar gaat het dan wel om bij Yehoshua? Dat geeft de schrijver in zijn vervreemdende, licht absurdistische proza niet snel prijs. Bovendien verloopt het verhaal een beetje traag, tot je je begint af te vragen of er eigenlijk wel een verhaal ís. Er zijn grappige schermutselingen met orthodoxe kinderen die Nogah’s appartement binnendringen om stiekem televisie te kijken. Er is een stotterende figurant die Nogah stalkt. Er zijn perikelen met het orkest in Arnhem. Wat begint op te vallen is dat haar kinderloosheid steeds ter sprake komt als ze praat met haar moeder of haar broer. Die begrijpen nog steeds niets van haar keuze. Als op driekwart van het boek ook nog haar ex-man Oeria opduikt, die haar jaren geleden verliet omdat zij geen kind wilde, krijgt het verhaal vaart. Ineens lijkt Nogah’s bezoek aan haar land van herkomst niet te gaan om het bewoond houden van moeders appartement, maar om iets heel anders, wat hier niet verklapt wordt.

Het is een vertrouwd thema in Yehoshua’s werk, de spanning tussen het individu en de familie of de gemeenschap. Nogah is een individualist, een kunstenares, een kosmopoliet, ze heeft haar land en haar familie niet zo nodig. Ze hoeft zich trouwens ook niet zo nodig tegen hen af te zetten. Het wederzijdse onbegrip, de irritatie en de schaamte schaden de familieband niet. Integendeel: ze lijken die alleen maar te bestendigen. Maar wie Nogah’s schoot en toekomst denkt te kunnen annexeren komt bedrogen uit. Ze kiest haar eigen leven. Met dit mooie, kwetsbare én sterke personage lijkt Yehoshua net als in eerdere romans een tegengeluid te willen geven bij zijn eigen politieke ideeën.

Geslaagd

Er is best het een en ander aan te merken op deze roman. De humor is een tikje belegen, het tempo traag, het boek is misschien wat te veel opgetuigd met symbolen en nadrukkelijke metaforen. Maar er blijft zo veel moois over dat je gerust kunt stellen dat ‘De figurante’ een geslaagd boek is.

In het laatste deel speelt Nogah, terug uit Israël, met haar Arnhemse orkest ‘La mer’ van Debussy. Weer een betekenisvolle gebeurtenis, in elk geval voor de schrijver zelf. Want in deze impressionistische, schijnbaar vormloze roman ontwaren we dezelfde complexe elegantie, symbolenrijkdom en zachtheid als in de muziek van Debussy.

De figurante
A. B. Yehoshua
Vert. Sylvie Hoyinck.
Wereldbibliotheek; 303 blz. € 24,99