Femicide: machocultuur wordt vrouwen in Latijns-Amerika fataal

Ze verdween vier jaar geleden van de radar, en werd weken later teruggevonden in een rivier in de buurt van Buenos Aires. Het lichaam van Daiana Barrionuevo (24) zat in een vuilniszak. Haar hoofd was ingeslagen met een hamer. Volgens haar vader had ze op het punt gestaan om haar gewelddadige vriend te verlaten, maar die gunde haar geen toekomst met een ander. Of beter gezegd: hij gunde haar helemaal geen toekomst meer.

Mannen zien vrouwen als hun bezit

Terwijl de wereld worstelt met #MeToo-affaires en seksueel misbruik, kampt Latijns-Amerika met een zo mogelijk nog nijpender probleem: femicide. Het ‘doden van vrouwen omdat ze vrouw zijn’ gebeurt er op dusdanig grote schaal dat de VN spreekt van een alarmerend probleem. In de Latijns-Amerikaanse machocultuur zien mannen vrouwen vaak als hun bezit waarmee ze alles kunnen doen en laten. Soms blijft het bij kledingvoorschriften en telefooncontroles. Vaak gaat het verder, tot seksueel misbruik en moord aan toe.

Volgens de laatste cijfers van Eclac, het VN-orgaan voor Latijns-Amerika en de Cariben, kwamen er in 2016 bijna 2000 vrouwen om het leven door femicide in het gebied (zie grafiek). In 2014 waren dat er nog een kleine 1700. Hoewel veel Latijns-Amerikaanse landen inmiddels wetten hebben aangenomen die het geweld de kop in moeten drukken, stijgt het aantal moorden op vrouwen nog steeds, zegt Kathleen Taylor, expert geweld tegen vrouwen bij UN Women. “Het probleem is vermoedelijk veel groter dan de cijfers vertellen. Femicides, inclusief gevallen die te maken hebben met seksueel geweld, worden structureel te weinig gemeld, niet opgelost of niet als zodanig herkend door de autoriteiten.”

De gevaarlijkste landen in Latijns-Amerika zijn Honduras en El Salvador, die de statistieken aanvoeren met 466 en 349 doden per jaar. Op de derde plaats staat Argentinië. Daar wordt gemiddeld elke dertig uur een vrouw vermoord, blijkt uit onderzoek van actiegroep La casa del encuentro. De meesten worden in huis gedood door exen of partners, soms voor de ogen van hun eigen kinderen.

Ley Brisa

Toen in 2015 een zwanger tienermeisje door haar vriend werd doodgeslagen, vond een groep vrouwelijke journalisten en kunstenaars dat het zo niet langer kon. Ze sloegen de handen ineen met Ni Una Menos (Niet één minder), een protestbeweging die zich inmiddels als een olievlek door Zuid-Amerika heeft uitgebreid. Met demonstraties, acties op sociale media en het opzetten van blijf-van-mijn-lijfhuizen vragen ze aandacht voor de dodelijke machocultuur en de kwetsbare positie van vrouwen.

Ook een andere actiegroep, La casa del encuentro, maakt een vuist tegen femicide. Mede dankzij hun campagnes nam de Argentijnse regering vorige maand de zogeheten ‘Brisa-wet’ aan. Die bepaalt dat kinderen van femicideslachtoffers tot hun 21ste jaar een toelage van 300 dollar per maand krijgen, evenals gratis toegang tot zorg en psychologische hulp.

De wet is vernoemd naar Brisa, het inmiddels vijfjarige dochtertje van de vermoorde Daiana Barrionuevo. In Argentinië is zij uitgegroeid tot het symbool voor de meer dan 2000 kinderen die hun moeder de afgelopen tien jaar door femicide verloren.

Aanpakken op een dieper niveau

Het is een vooruitstrevend gebaar, vindt Kathleen Taylor. “Landen doen eigenlijk nooit iets voor de nabestaanden. De maatregelen zijn meestal gericht op preventie en straf. Deze wet is erop gericht om nabestaanden economische zelfstandigheid en emotionele kracht te geven zodat ze hun eigen keuzes kunnen maken. Dat is belangrijk.”

Ook Amanda Klasing, die bij Human Rights Watch onderzoek doet naar geweld tegen vrouwen, vindt dat landen meer moeten doen om femicide en geweld tegen vrouwen aan te pakken. Niet alleen door concrete maatregelen zoals de toelage in Argentinië, maar ook door op een dieper niveau de machocultuur aan te pakken. “Dat begint al op de basisschool met goed onderwijs. Je moet kinderen leren dat het niet normaal is om vrouwen aan te raken of geweld te gebruiken. De autoriteiten moeten echt harder werken om discriminatie tegen te gaan en mannen te vervolgen. Femicide is de ultieme uiting van discriminatie van vrouwen.”

Angst

Volgens Klasing durven vrouwen vaak geen aangifte te doen van huiselijk geweld omdat ze niet serieus genomen worden of uit angst dat hun aangifte niet vertrouwelijk wordt behandeld. Die angst is vaak terecht. “In veel landen hebben politiebureaus niet eens aparte ruimtes waar vrouwen hun verhaal kunnen doen”, zegt Klasing. “Ze zijn bang dat er iemand meeluistert. In een kleine gemeenschap kan er zomaar een bekende in de buurt zijn.”

Hoewel Latijns-Amerika nog steeds een ‘bijzonder gevaarlijke’ plaats is voor vrouwen, zegt Klasing, heeft ze hoop. Door groepen als Ni Una Menos is er meer aandacht voor femicide en landen houden vaker statistieken bij. “Ik verwacht dat er nieuwe wetten komen om dit probleem aan te pakken. Dat is hard nodig. Er gebeurt nu niet genoeg.”

Wat is femicide?

De term ‘femicide’ kreeg bekendheid dankzij de Zuid-Afrikaanse feminist Diana Russell, die het woord in 1976 gebruikte om extreem geweld tegen vrouwen te definiëren. De term raakte opnieuw in zwang na de beruchte moorden in de Mexicaanse stad Juárez, waar in de jaren negentig honderden jonge vrouwen werden vermoord.

Veel lichamen vertoonden tekenen van marteling en seksueel geweld. Deze moordpartij wordt vaak aangeduid als ‘femicide’, het systematisch vermoorden van vrouwen door mannen vanwege hun geslacht. Het merendeel van de moorden is nooit opgelost, wat Mexico op felle internationale kritiek kwam te staan.