Father John Misty ziet het menselijk bestaan als één grote grap

Father John Misty zit zwijgend achter zijn half leeg gedronken kop koffie. Na een keurende blik zegt hij dat hij eerst wil roken, waarna hij zonder antwoord af te wachten naar buiten loopt. Het duurt lang voordat hij terugkomt.

De Amerikaanse folkzanger Joshua Tillman, zoals hij echt heet, is geen makkelijke. Op het podium is hij moeilijk te peilen. Is hij écht zo onbeschoft tegen zijn publiek, is het allemaal een act? Eigenzinnig, dat zeker: terwijl hij makkelijk een grote zaal als Paradiso zou kunnen vullen, presenteerde hij twee weken terug zijn nieuwe album aan het Nederlandse publiek in het Zonnehuis, een buurttheater in Amsterdam-Tuindorp. Aanwezigen zagen een nieuwe incarnatie van de folkzanger. Eentje zonder baard. Ernstiger, maar wel nog met ontregelende, sarcastische humor: of we nog 'verzoeknummers hadden om in het vervolg achterwege te laten'.

Zijn nieuwe, kalmere podiumpresentatie past bij de thematiek van zijn nieuwe album: het vermaledijde menselijk bestaan. De zanger ziet het allemaal als één grote komedie.

Tillman (35) groeide op in een streng gelovig gezin, dat hij na een afgebroken studie in New York ontvluchtte. Hij verhuisde naar Seattle, waar Tillman bijkluste als afwasser en bouwvakker, terwijl hij onder zijn eigen naam acht weinig succesvolle folkalbums uitbracht. Uiteindelijk belandde hij achter het drumstel van Fleet Foxes, maar stapte daar in 2012 uit om zich weer op solowerk te richten. Zijn eerste ervaring met LSD gaf hem de lumineuze ingeving een opvallende artiestennaam aan te nemen. Succes zou dan automatisch volgen - en zo geschiedde. Twee jaar terug bracht Father John Misty het jubelend ontvangen 'I Love You, Honeybear' uit, dat in talloze jaarlijstjes van muziekfans én pers belandde.

'Honeybear' was één grote, a-sentimentele ode aan verliefdheid. Geschreven voor echtgenote Emma, die hij op een dag tegenkwam op het parkeerterrein bij de supermarkt. Op 'Honeybear' confronteert hij zichzelf, en bezingt hij alle onzekerheden en onvolkomendheden die samengaan met man-zijn en monogamie.

Op zijn nieuwe plaat 'Pure Comedy' verlegt hij zijn blik. Van zijn verliefde zelf, naar de hele mensheid. De muziek is kalmer, bedachtzamer dan op die vorige plaat. De nummers gaan over politiek, religie, entertainment, over wat het vandaag de dag betekent om in onze westerse maatschappij te leven. Kortom, over de zoektocht van de mens naar zingeving in een zinloos bestaan.

Dus ja, dan is het dus niet vreemd dat de muzikant het plots in ieder interview over de zin van het leven moet hebben. Dat dat vermoeiend is, wordt snel duidelijk, wanneer de boomlange zanger weer binnensjokt in de ontbijtzaal van een te duur Amsterdams hotel. Onder zijn lange bruine jas staat zijn overhemd ver open, de kenmerkende woeste baard is weg, de bruine golvende lokken zijn er nog steeds. Hij kijkt zijn gesprekspartner afwachtend aan met priemende, grijsgroene ogen.

Eigenlijk wil hij liever niet over zijn muziek praten. Die moet voor zichzelf spreken. Toegegeven: zijn teksten zijn vrij direct, vrij duidelijk. "Om er dan over te moeten praten maakt het zo...onoprecht. Ironisch genoeg, en dat is het punt dat dit album wil maken, we weten helemaal niets... Ik weet niets. Ik ben gewoon maar een sarcastische gek die folkmuziek maakt."

Onbegrip

Zijn inspiratie voor 'Pure Comedy' komt, afijn, uit de afgelopen tweeduizend jaar wereldgeschiedenis. Het komt er volgens hem op neer dat het menselijk bestaan één grote grap is. "Want we weten niet waarom we hier op aarde zijn neergezet. En wanneer we dat denken te weten, zullen er altijd mensen zijn die daar anders over denken." Met als consequentie voortdurend onbegrip, ruzie, en uiteindelijk, oorlog. Niet dat dat veel uitmaakt, in de visie van Father John Misty, want ooit zullen we allemaal worden opgegeten door bloeddorstige grizzlyberen. Inderdaad. Beren.

Wanneer ik dat cynisch noem, wordt hij een beetje boos. "Ik denk niet dat er zoiets bestáát als cynische muziek. Je gaat immers niet uren achter een piano zitten op zoek naar de juiste manier om iets... cynisch te zeggen. Als je écht een cynicus bent zeg je, bekijk het maar, en vervolgens ga je je bezatten. Ik heb voor dit album heel lang aan de teksten gewerkt. Om de woorden precies goed te krijgen. En het resultaat is precies hoe ik deze dingen wil zeggen.

"Het draagt een idee van vrijheid uit, buiten de geldende normen van consumentisme, politiek of religie. De boodschap van het titelnummer is dat alles wat we denken te hebben, entertainment of politiek of religie - de grote dingen des levens - imitaties zijn van dingen waar we écht naar streven. Saamhorigheid, empathie. Daar zou het om moeten gaan, want het enige dat we hebben is elkaar.

"De grap is alleen dat we onze energie richten op die abstracte concepten zoals vermaak en geld en God. Het zijn dingen die we bedacht hebben. Verhalen die we onszelf vertellen om ons bezig te houden." Let wel, zegt hij, dit album is geen instructiegids voor het leven. Het is slechts een aanzet om eens rekening te houden met andere perspectieven.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Verslaving

Want iedereen geeft zijn eigen leven betekenis, op zijn eigen manier. Daarom hebben mensen een god uitgevonden. Daarom is de entertainment-industrie zo machtig geworden, nu dat geloof de laatste decennia tanende is. Hoe ziet hij zichzelf trouwens, ondertussen, als muzikant, binnen die industrie? Verkeerde vraag. Hij is geen entertainer. "Entertainment is iets anders. Entertainment draait om vergeten. Kunst gaat om herinneren. Ze zijn tegenovergesteld aan elkaar."

Die nationale verslaving aan entertainment in zijn land verklaart volgens Tillman hoe iemand als Donald Trump president heeft kunnen worden. "Niet Trump, maar wij, de kiezers, hebben het Witte Huis tot televisiespektakel gemaakt. Trump heeft geen macht als we die hem niet geven."

Tillman was alleen al verbijsterd toen Trump vorig jaar de Republikeinse nominatie kreeg. Vlak erna moest hij spelen op een festival in New Jersey, maar hij weigerde te zingen, en liep na een speech het podium af. "Ik vond dat het publiek die avond niet nóg meer vermaak nodig had. Wat het publiek nodig had, was een schop in de ballen."

Tillman wil graag schoppen om mensen los te krijgen uit hun eigen gelijk. Vandaar dat religie er in de visie van de streng gelovig opgevoede Tillman niet goed vanaf komt. 'How's this for irony / Their idea of being free / Is a prison of belief', zingt hij.

"Religie is voor mensen die te lui zijn om zelf antwoorden te bedenken." Dat is verder geen oordeel, zegt hij snel. "Ik heb het niet over één geloof. Of over één soort mensen. Ik doel niet op Republikeinen of evangelicals, ik richt me tot ons allemaal. Want we doen allemaal zo. We zouden medelijden met onszelf moeten hebben."

We zijn inmiddels de ontbijtzaal uitgelopen, want hij wil weer roken. Na het aansteken van z'n sigaret op het lege terras spreidt hij z'n armen. "Kijk naar mij, ik zit hier te doen alsof ik ook maar iets weet. Ik weet helemaal niets. Mijn liedjes zijn geen colleges. Het zijn geen lesjes. Goede muziek, goede kunst, stelt vragen. Want te veel mensen denken het zeker te weten. Dat komt door de veiligheid die schuilgaat in antwoorden. We zijn bang, we hebben geen idee waarom we op de wereld zijn gezet, dus kalmeren we onszelf met antwoorden."

De een vindt die antwoorden dus in de kerk. De ander in computerspelletjes of tv-programma's. Hij? "Masturbatie. Een hoop. De hele dag door." Een zucht. "Nee. Ik zoek antwoorden door het stellen van vragen, in mijn muziek. Ik begrijp dat overtuigingen nodig zijn. Het lukt niet om je een weg door het leven te banen zonder overtuigingen. Tegelijkertijd isoleert dat je van mensen die anders denken. En dat is de wrede ironie van het menselijk bestaan."

Nukkig

Tegen het eind van het gesprek blijkt hij, na twee sigaretten iets minder nukkig, best een sympathieke vent. Je zou hem zelfs idealistisch kunnen noemen. Want dan legt hij uit waarom je Father John Misty beslist niet als sombere cynicus moet wegzetten. "Ergens op het album zing ik: 'We just want light in the dark / Some warmth in the cold / And to make something out of nothing / Sounds like someone else I know'.

"Want erkennen dat wij mensen geen idee hebben waarom we hier op aarde zijn, geeft oneindig veel mogelijkheden. Dingen zijn zoals ze zijn omdat wij dat willen. Wij hebben de macht ons leven te veranderen. Wat in ieder geval géén zin heeft, is anderen overal de schuld van te geven, te blijven zitten wachten totdat iedereen zo denkt als jij. Ik denk dat het erg bevrijdend is om te erkennen dat we absurd zijn."