Faalt het rechtssysteem, of is de discussie over proefverlof politieke emotie?
Iedere keer als het verschrikkelijk mis gaat tijdens het proefverlof van een gedetineerde of tbs’er, richt de kritiek zich ook op het hele justitiële systeem. Terecht of niet?
In juni 2005 ontsnapt Wilhelm S. tijdens zijn begeleid verlof in 2005 uit de tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug. Hij trekt naar Amsterdam, waar hij Appie Luichies (73) tegen het lijf loopt. Tijdens een boottochtje slaat hij de oude man met een asbak en hamer de hersens in.
De zaak S. is aanleiding voor een parlementaire onderzoekscommissie naar het tbs-stelsel. De moord op de Amsterdamse bejaarde man heeft voor veel politieke opwinding gezorgd – net als eerdere zaken van tbs’ers die weer de fout ingaan. De commissie concludeert in 2006 dat het tbs-systeem ook in de toekomst gericht moet blijven op terugkeer in de maatschappij. Toezicht op verlof wordt strenger, de risico-beoordeling aangescherpt. Opvallend is dat de commissie zich ook uitspreekt over de ‘emotiepolitiek’, de ophef in media en Tweede Kamer na ieder incident tijdens een proefverlof. De spoeddebatten, het eisen van meer maatregelen of intrekken van proefverloven van andere veroordeelden, dragen niet bij aan een oplossing, concludeert ze in haar rapport.
Overeenkomsten
Het lijkt vloeken in de kerk om te wijzen op deze conclusies uit 2006, nu de Onderzoeksraad voor de Veiligheid en de beide betrokken Inspecties twee pijnlijke en vernietigende rapporten hebben uitgebracht over de behandeling van Michael P., de man die Anne Faber doodde. En er zijn zeker verschillen aan te wijzen. Bij de zaak-Anne Faber richt de kritiek zich vooral op de vele fouten in de uitvoering van het proefverlof, de regels rond toezicht en de falende samenwerking tussen klinieken en gevangenissen. Onduidelijk is nog wat de rol is van personeelstekorten in de forensische zorg. Ook kreeg Michael P. van de rechter in 2017 geen tbs opgelegd, de verplichte behandeling die de kans op herhaling van een misdrijf zo klein mogelijk moet maken.
Tegelijkertijd valt de gelijkenis op, in de reacties van politiek en maatschappij. Minister Sander Dekker (rechtsbescherming) wil een actuele risico-analyse verplicht stellen (zo die er al niet zijn), het medisch beroepsgeheim op dossiers van gevangenen moet minder zwaar wegen en andere proefverloven zijn ingetrokken. Het wrange is dat de behandeling van Michael P. relatief ‘licht’ was, omdát hij geen tbs had. Gedetineerden zonder tbs worden immers automatisch voorbereid op terugkeer in de maatschappij. Dit verloopt veel sneller en met minder toetsing dan bij tbs’ers. Maar ook de tbs-maatregel staat al jaren onder druk. Ondanks de positieve effecten: uit alle onderzoek blijkt dat tbs’ers veel minder vaak (een op vijf) de fout in gaan dan gedetineerden zonder tbs (ruim twee op drie).
Verplichte behandeling
Uit angst voor incidenten nam de duur van de tbs-behandeling de afgelopen decennia toe. De wachttijd voor verloven eveneens (dit gaat om tienduizenden verloven per jaar voor ongeveer 1300 tbs’ers). Als gevolg hiervan adviseren advocaten al jaren hun cliënten om niet mee te werken aan psychiatrisch onderzoek, waarna rechters meestal overgaan tot celstraf. Zo ook bij Michael P., die in 2010 na de verkrachting van twee meisjes zeven weken in het Pieter Baan Centrum verbleef, maar niet meewerkte. Slechts een enkele keer, zoals bij Julien C. die op een dag in 2006 een school binnenstapte en daar de 8-jarige Jesse Dingemans neerstak, ging de rechter over tot tbs zonder uitgebreid onderzoek.
Juist aan deze ongewenste situatie wil de politiek een einde maken met de aanpassing van de Wet Forensische Zorg, die begin dit jaar inging. De rechter kan toekomstige Michael P.’s straks verplichte psychische behandeling opleggen, zowel tijdens als na hun celstraf. Informatie uit het verleden, zoals medische dossiers, moet daarbij helpen.
Het zal de roep om meer veiligheid niet verminderen, mocht het in de toekomst weer misgaan. Volgende week woensdag wacht minister Dekker een spoeddebat met de Tweede Kamer. Daarin zal het gaan over menselijke fouten, personeelstekorten, toezicht, risico-analyses en de hele forensische zorg. Toch zal een systeem van verloven een essentieel onderdeel blijven van het Nederlandse rechtssysteem, dat gericht is op de uiteindelijke terugkeer in de samenleving van de meeste gestraften.
Lees ook:
Dit ging er mis in de resocialisatie van Michael P.
Een dodelijke mix van fouten, gemiste kansen en juridische belemmeringen. Wat er volgens de onderzoeksrapporten mis ging in de resocialisatie van Michael P.
