Explosief puttertje
Nieuwe Donna Tartt is spannend, maar niet tot het einde toe
Als de dertienjarige Theo Decker met zijn moeder op een doordeweekse dag in april het New Yorkse Metropolitan Museum in rent om daar voor de regen te schuilen, gebeuren er drie ingrijpende dingen. Eerst laat zijn moeder hem haar favoriete schilderij zien: 'Het puttertje' van Carel Fabritius, de Delftse schilder die in 1654 bij een ontploffing omkwam. Daarna ontmoet Theo een etherisch uitziend meisje dat door een gesoigneerde oudere heer wordt begeleid. Maar het belangrijkste is een enorme knal en een daarop volgende explosie, net als Theo's moeder nog even naar 'De anatomische les' van Rembrandt is gaan kijken en hijzelf op weg is naar de museumwinkel. Theo overleeft de explosie en weet het eveneens ongeschonden schilderij van het puttertje in veiligheid te brengen, waarna hij het jarenlang bij zich zal houden. (Saillant detail: 'Het puttertje', eigendom van het Mauritshuis in Den Haag, maakt momenteel een rondreis langs Amerikaanse musea.) Zijn moeder komt om, net als de oude heer, die Theo kort voor hij sterft een geheimzinnige opdracht geeft. Het etherische meisje raakt zwaargewond. Zij zal, net als het schilderij, de drijfveer van Theo's verdere doen en laten worden.
Deze dramatische gebeurtenis is de opmaat van 'Het puttertje', de meer dan 900 bladzijden tellende, derde roman van de Amerikaanse Donna Tartt (1963), waarin een getroebleerde jongen een zoektocht onderneemt naar de zin van het leven. Het boek werd deze week met veel vertoon in de Stadsschouwburg van Amsterdam gepresenteerd. In de VS wacht men nog met spanning op de roman. En hoewel die daar pas in oktober uitkomt, hebben sommige Amerikaanse recensenten het boek al met de Odyssee van Homerus vergeleken. Al die opwinding is te begrijpen: Tartt wordt door velen als een genie beschouwd en zij hult zichzelf graag in mysteriën. Bovendien heeft ze sinds 'De verborgen geschiedenis' (1992) nog maar één ander boek geschreven. Maar of die ook te rechtvaardigen is?
Het antwoord is ja en nee. 'Het puttertje' staat, net als Tartts twee eerdere romans, boordevol ingrijpende emoties en ervaringen, veroorzaakt door gecompliceerde menselijke verhoudingen en heel veel drank en drugs. Tartt verwoordt dat alles op adembenemende, elegant zwierige wijze. Neem haar beschrijving van de chaos in het museum en Theo's verwarring als hij de oude man onder het puin terugvindt: "Mijn blik dwaalde af naar de lange jaap in zijn schedel, klonterig en donker als een bijlwond. Ik werd me steeds meer bewust van de afschuwelijke gestalten in het puin, donkere vleesmassa's, niet duidelijk zichtbaar, die zich geruisloos aan ons opdrongen, alles donker, en dan de lichamen als lappenpoppen, en toch was het een donker waar je op weg kon zweven, het had iets slaperigs, schuimend kielzog, kolkend en weer verdwijnend op een koude, zwarte oceaan."
Net als 'De verborgen geschiedenis' is ook 'Het puttertje' in de ik-vorm geschreven, en ook hierin gaat het om iemand die zijn eigen ontwikkeling ter hand neemt, omdat zijn ouders dat niet doen. Maar anders dan in Tartts vorige roman, beslaat dit boek meer dan vijftien jaar, en speelt het zich in meerdere plaatsen in de wereld af, waaronder Amsterdam. Nieuw is ook het James Bond-achtige karakter van het verhaal, waarbij kunstvervalsing en kunstroof de coulissen vormen en 'Het puttertje' een belangrijke bijrol speelt. Dat maakt het verhaal niet alleen actueel, maar ook erg spannend - tot op zekere hoogte. Want niet alle 928 bladzijden zijn even opwindend. In sommige passages had flink geschrapt kunnen worden, zoals in het ellenlange, pseudofilosofische gezever over God en de wereld door de ongeschoolde Theo en diens beste vriend, een Pools-Oekraïense crimineel. Vooral het laatste hoofdstuk, waarin Theo een theoretische verhandeling houdt over schoonheid, riekt naar intellectuele opschepperij en haalt de angel uit de vertelling. Laten we dus hopen dat Tartts vierde roman, wanneer die ook moge verschijnen, net zo spannend, maar wel evenwichtiger wordt.
Donna Tartt: Het puttertje. (The Goldfinch) Vertaald door Arjaan van Nimwegen, Paul van der Lecq en Sjaak de Jong. De Bezige Bij, Amsterdam; 928 blz. gebonden euro 34,95, paperback euro 24,90
undefined
