Experts zijn eensgezind: afschaffingswet referendum is ‘niet fraai’

De manier waarop het kabinet van het raadgevend referendum af wil, is juridisch gezien in de haak, maar niet bepaald netjes en kan het vertrouwen van burgers in de politiek schaden. Die boodschap verkondigden vanmiddag alle experts tijdens een bijeenkomst in de Eerste Kamer. De senaat had hen uitgenodigd omdat die zich beraadt op het wetsvoorstel van het kabinet om het raadgevend referendum af te schaffen.

Geen van de zeven specialisten trekt de wet an sich in twijfel. “Ik denk dat dit staatsrechtelijk kan”, zegt de Groningse hoogleraar staatsrecht Solke Munneke. “Het belangrijkste argument is dat een wetgever het recht heeft om tot nieuwe inzichten te komen.” Ook hoogleraar algemene rechtswetenschap Roel Schutgens van de Nijmeegse Radboud Universiteit denkt dat het wetsvoorstel juridisch door de beugel kan. “Het is houdbaar.”

Bang

Dat gezegd hebbend, vindt geen van de aanwezigen dat het wetsvoorstel de schoonheidsprijs verdient. Vooral de keuze om het burgers onmogelijk te maken een referendum te organiseren over het afschaffen van het referendum, vinden zij onnodig. Schutgens: “Is het niet gewoon een beetje flauw om tegenstanders de laatste kans op een referendum te ontnemen? Ik vind het weinig genereus en hoffelijk. Waarom met zo’n nipte meerderheid zo’n grote minderheid de pas afsnijden? Waar ben je zo bang voor?”

Het kabinet heeft daarbij nog onvoldoende duidelijk gemaakt waarom burgers uitgerekend over dit wetsvoorstel geen referendum kunnen organiseren, meent de Leidse staats- en bestuursrechtspecialist Geerten Boogaard. “Het is ook een kwestie van rechtszekerheid en fatsoenlijke wetgeving. Het kabinet grijpt in in de normale gang van zaken. Dat moet je rechtvaardigen. Doe je dat niet, dan is de vraag of de aanpassing rechtmatig is.”

De deskundigen vinden ook dat het kabinet nog onvoldoende heeft uitgelegd waarom het referendum in de turbostand richting prullenbak moet. Schutgens vindt de procedure ‘rücksichtlos’. Hij zou liever hebben dat het kabinet langer ervaring opdoet met het referendum, dat hij een ‘tamelijk onschuldig verschijnsel’ vindt. Het kabinet zou bij nieuwe referenda ook meer werk kunnen maken van het publieke debat, vindt de Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Frank Hendriks.

Daarbij had het kabinet op z’n minst de eerste evaluatie van de bestaande wet af kunnen wachten, meent de Enschedese politicoloog Martin Rosema. “Het gevoel dat mij bekruipt is dat aan wetenschappelijke kennis niet zoveel waarde wordt gehecht. Het is kennelijk niet de moeite om die uitkomsten af te wachten.” Dat het kabinet haar besluit verantwoordt door te reppen over niet waargemaakte verwachtingen, vindt Rosema dan ook ‘niet zo krachtig’.

Niet fraai

Betekenen al die kanttekeningen dat het wetsvoorstel de toets van behoorlijk bestuur niet kan doorstaan, wilde GroenLinks-senator Frits Lintmeijer daarop weten. Schutgens en Munneke stellen dat het voorstel ergens tussen nette en niet rechtmatige wetgeving in zweeft. “Het is gewoon niet zo fraai. Het is een kunstgreep. Je moet je afvragen of je als kabinet zo om wilt gaan met je politieke tegenstanders.” Boogaard ‘zou wel een stapje verder willen gaan’, richting het onrechtmatige.

Vanuit de bankjes klonk alleen een stevig weerwoord uit de mond van CDA-senator Pia Lokin-Sassen. Het raadgevend referendum hangt volgens haar ‘als een zwevend tapijt in ons bestel’. “Als er geen uitzicht is op een beslissend referendum, is het dan niet juist hoffelijk om het raadgevend referendum in te trekken? Het volk wordt nu iets voorgespiegeld, maar er wordt feitelijk niets mee gedaan. Is dat niet veel schadelijker voor de democratie?”

De hoorzitting met experts vormde vandaag de aftrap voor de wetsbehandeling door de Eerste Kamer. Nu de deskundigen hun zegje hebben gedaan, gaat de senaat schriftelijk vragen stellen aan het kabinet. Daarna volgt het debat met minister Kajsa Ollongren (D66) van binnenlandse zaken. Naar verwachting zullen de senatoren op z’n vroegst in mei hun definitieve oordeel vellen.