Europese Commissie roept Polen nu echt op het matje voor schending van de rechtsstaat

Met die woorden legde die 'gek' (Frans Timmermans) woensdagmiddag zelf uit waarom zijn commissie 'met een bezwaard gemoed' heeft besloten een artikel-7-procedure te beginnen tegen de Poolse regering. Dat gebeurt wegens een 'duidelijk gevaar' voor 'een ernstige schending' van de EU-rechtsstaatbeginselen. Het is voor het eerst dat deze zware stap tegen een EU-lidstaat wordt gezet.

Wat Timmermans bedoelde, is dat de bal nu bij de 27 overige EU-lidstaten ligt. Als minstens 22 daarvan vinden dat Polen inderdaad over de schreef is gegaan met de nieuwe wetten over ingrepen in het rechtssysteem, kan Warschau niet meer zeggen dat alleen het gehate 'Brussel' achter die zogenaamde anti-Poolse campagne zit. Dan zijn het ook Berlijn, Parijs, Den Haag en zelfs Praag, want ook de Tsjechische regering kan zich vooralsnog vinden in de kritiek op de Poolse regering. Polen zit dan in een Europees verdomhoekje.

Conservatieve partij

Timmermans, als tweede man van de Europese Commissie verantwoordelijk voor de 'rechtsstatelijkheid' binnen de Unie, is al twee jaar zoet met de Polen, ongeveer vanaf het moment dat de aartsconservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) de absolute meerderheid verkreeg in het parlement en een éénpartijregering kon vormen.

De verregaande ingrepen die deze regering vervolgens pleegde in onder meer de benoeming van rechters stuitte meteen op waarschuwingen van de Europese Commissie, maar de moeizame dialoog tussen Brussel en Warschau leverde niets op. Integendeel: de PiS-regering zette bij elke vermaning de hakken alleen nog maar dieper in het zand. "Ik voel iets van frustratie", zei Timmermans over de voorbije twee jaar.

De druppel die de emmer deed overlopen, was het definitieve akkoord van het Poolse parlement met twee wetsvoorstellen, afgelopen weekeinde. Die waren eerder al door Brussel bekritiseerd maar vinden ongewijzigd doorgang, als president Duda ze tenminste ondertekent.

Gevolg van de nieuwe wetten is dat de regering grote invloed krijgt op benoemingen bij het Hooggerechtshof. Veel benoemingen zijn aanstaande, omdat de pensioenleeftijd wordt verlaagd van 70 naar 65 jaar. Daardoor moet zo'n 40 procent van de huidige rechters in één klap plaatsmaken voor rechters die de goedkeuring van de PiS-partij kunnen wegdragen.

Volgens Brussel betekent een en ander dat 'de grondwettelijkheid van de wetgeving vandaag in Polen niet meer kan worden gegarandeerd', een zware beschuldiging aan het adres van een EU-lidstaat.

Timmermans onderstreepte dat de artikel 7-procedure niet is gericht tegen het Poolse volk, maar tegen de regering, ook al is de PiS onverminderd populair bij die bevolking. "Uiteindelijk kan alleen de wet ons beschermen tegen naakte politieke macht", aldus Timmermans.

Nucleaire optie

Artikel 7 wordt ook wel de 'nucleaire optie' genoemd, vanwege de verstrekkende gevolgen: als de hele procedure wordt doorgezet, heeft een lidstaat geen stemrecht meer in Brussel en wordt het daarmee in feite uit de EU gegooid.

Zo ver zal het waarschijnlijk nooit komen. De eerste stap is dat minstens 22 van de 27 lidstaten moeten instemmen met de artikel 7-procedure, alsmede een tweederde meerderheid in het Europees Parlement - die kans is nog redelijk groot.

Maar vervolgens gaat de zaak hogerop, naar de 27 regeringsleiders op een Europese top. Daar moet unanieme steun zijn voor het doorzetten van de strafprocedure. De Hongaarse premier Orbán heeft al gezegd dat hij daar zeker voor gaat liggen. Ook andere landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, hebben zo hun twijfels over het nut van deze bemoeienissen met interne aangelegenheden.

Nederland ondersteunt de beslissing van Brussel. "Een bedreiging van de rechtsstaat moet je altijd serieus nemen", liet minister Halbe Zijlstra van buitenlandse zaken vanmiddag weten.

Timmermans zelf wilde overigens niets weten van het begrip 'nucleaire optie', omdat zijn maatregel is omkleed met een zoveelste poging tot dialoog. Polen krijgt drie maanden de tijd om op de nieuwe ontwikkelingen te reageren. Als dat naar tevredenheid gebeurt, wordt de procedure stilgezet.

Lees ook: 'Polen accepteren tirannen, zolang het hun eigen tirannen zijn'