Europees Hof laatste hoop voor Poolse oppositie

Opnieuw gingen duizenden Polen deze week de straat op om zich uit te spreken tegen de hervormingen binnen de rechterlijke macht. Afgelopen donderdag was het protest specifiek gericht tegen een wet waarmee rechters van het Hooggerechtshof sneller naar huis kunnen worden gestuurd.

Een jaar geleden stonden de demonstranten ook voor het presidentiële paleis in de hoop dat president Andrzej Duda - zelf jurist - politieke curatele over de rechterlijke macht zou blokkeren. Dit keer is de hoop vervlogen nog voordat de demonstratie begint; Duda heeft al getekend.

De sfeer is grimmig. "Schande, schande", scandeert de menigte gewapend met Poolse en Europese vlaggen. Jonge activisten betreden het podium. Onder hen Bartosz Jakubowski: "President, je hebt vandaag je kans verspeeld op een mild vonnis als je in de toekomst voor het staatstribunaal moet verschijnen". De menigte valt hem bij: "Je draait de bak in!"

Hoogconjunctuur

Vooralsnog is dat de wensdroom van een steeds wanhopiger wordende, actieve minderheid. Honderd meter van de demonstratie zitten de terrasjes vol. De Poolse economie vaart wel op de golf van hoogconjunctuur. Regeringspartij PiS heeft een absolute meerderheid in het parlement en houdt stand in de peilingen, mede dankzij een ruimhartig sociaal beleid. 120 euro kinderbijslag is tastbaar in de portemonnee, de rechtsstaat niet.

En dus kan PiS-leider Jaroslaw Kaczynski doorgaan met zijn 'Goede Verandering'. De afgelopen twee jaar is bijna de hele rechterlijke macht onder invloed van zijn partij gekomen: het Constitutionele Hof, het OM, voorzitters van rechtbanken en de Raad voor de Rechtsspraak die rechters benoemt. De strijd spitst zich nu toe op het Hooggerechtshof.

Rechters zijn volgens PiS besmet door hun communistische verleden. Dit wordt door PiS' tegenstanders weggehoond; het communisme ging immers dertig jaar geleden ter ziele en de gemiddelde rechter is een veertiger.

Oude foto

Maar PiS geeft niet op. Premier Mateusz Morawiecki toog deze week naar Brussel met een foto uit 1980 met daarop de communistische partijsecretaris Edward Gierek omgeven door jongeren. Een van hen, zo beweerde de premier, is Malgorzata Gersdorf, de voorzitter van het Hooggerechtshof. Later bleek het meisje op de foto niet Gersdorf te zijn.

Gersdorf en andere rechters weigeren op te stappen op bevel van de regering. Daarom nam het parlement, waar PiS een meerderheid heeft, donderdagnacht een aanvullende wet aan die dwarsliggers versneld helpt afzetten en vervangen.

PiS-leider Kaczynski heeft haast. Tegen Polen loopt in Brussel al een zogenoemde Artikel-7-procedure die kan leiden tot een veroordeling door de lidstaten en financiële schade. Bovendien stapt de Europese Commissie binnen enkele weken naar het Europese Hof in Luxemburg als de regering in Warschau haar 'hervorming van de rechterlijke macht' niet terugdraait. Dat is Kaczynski niet van plan. De rechters moeten zijn vervangen, voordat het Europese Hof een vonnis velt, is het idee in Warschau.

Alle ogen op Brussel en Luxemburg

Nu de parlementaire strijd in Polen zelf zo goed als gestreden is, richten alle ogen zich op Brussel en Luxemburg. Een lidstaat moet zich voegen naar het Europese Hof. De hoop dat Europa zo Kaczynski een halt zal toeroepen kreeg woensdag een nieuwe impuls. Het Hof bepaalde dat rechters in andere EU-landen uitlevering aan Polen mogen weigeren als het onzeker is of de verdachte in Polen op een eerlijk proces kan rekenen.

Nog belangrijker dan het vonnis, was de onderbouwing. Of er sprake is van onafhankelijke rechtsspraak, hangt volgens het Hof af van de samenstelling van rechtbanken, de manier waarop rechters worden benoemd en uit hun functie kunnen worden ontslagen. Laat dat nu precies de punten zijn waarop de Commissie Polen voor datzelfde Hof wil dagen.

Lees ook:

Polen zijn trots op hun vaderland, en dat wringt met de gêne van de EU
Van een schuldcomplex hebben de gewezen Oostbloklanden geen last. Anders dan in West-Europa zijn ze nog ongegeneerd trots op volk en vaderland. En dat wringt.