Europees hof buigt zich over Poolse rechtsstaat

De Poolse regering heeft al laten doorschemeren uitspraken van het hof te negeren als deze haar niet aanstaan. “Geen enkel internationaal orgaan heeft hier iets over te zeggen”, verklaarde vicepremier Jaroslaw Gowin.

Het gaat in de zaak niet om een technische kwestie, maar om het fundament van de rechtsstaat. Dat is nieuw. De organisatie van de rechterlijke macht is in principe een zaak van de lidstaten, maar in februari besloot het Europese Hof voor het eerst te oordelen over de onafhankelijkheid van rechters – toen in Portugal. Wat voor Portugal kan, kan ook voor Polen.

Stem in de EU

De commissie startte vorig jaar al een zogenoemde ‘artikel 7-procedure’, een politiek proces waarbij Polen vanwege het schenden van de rechtsstaat uiteindelijk zijn stem kan verliezen in de EU. Door nu naar het hof te stappen, probeert de commissie ook via juridische weg Polen weer op het rechtsstatelijke pad te krijgen.

Volgens de commissie schendt Polen het EU-verdrag. De regering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) heeft de afgelopen jaren wetten aangenomen die het Constitutionele Hof, het openbaar ministerie, de Raad voor de Rechtspraak (die rechters benoemt), gewone rechtbanken en het Hooggerechtshof ingrijpend veranderden.

De grootste gemene deler van die veranderingen is dat politici meer invloed krijgen op rechters. Volgens PiS is dat nodig omdat rechters een ‘geprivilegieerde kaste’ vormen. “Haat jegens het eigen vaderland en volk is een van de ziektes waar een deel van de rechters aan lijdt”, verklaarde PiS-leider Jaroslaw Kaczynski afgelopen zaterdag. Volgens de oppositie zijn Kaczynski’s hervormingen stappen richting een autoritair bewind, waarin leden van de regerende partij boven de wet komen te staan.

Disciplinaire procedure

De procedure die de commissie nu heeft aangespannen, betreft in eerste instantie het Poolse Hooggerechtshof. PiS, dat over een meerderheid in het parlement beschikt, heeft oudere rechters op non-actief gesteld door de pensioenleeftijd te verlagen en het aantal rechters van het Hooggerechtshof fors uitgebreid. De criteria voor de nieuw gekozenen zijn daarbij fors verlaagd. Het EU-Hof kan gebieden deze veranderingen terug te draaien tot er een uitspraak ligt. De commissie heeft hierom gevraagd.

Rechters van het Poolse Hooggerechtshof stapten vorige maand zelf al naar Luxemburg met de vraag of de PiS-hervorming in strijd is met het EU-recht. Maandag besloot het Europese hof deze zogeheten prejudiciële vragen versneld in behandeling te nemen.

Ook rechters van gewone Poolse rechtbanken stuurden afgelopen maand soortgelijke vragen naar Luxemburg. Deze rechters moesten onmiddellijk voor een disciplinaire procedure verschijnen in de Raad voor de Rechtsspraak. Dit orgaan, dat onder meer nieuwe rechters benoemd, werd deze zomer helemaal vervangen door de regeringspartij. Critici wijzen erop dat vertrouwelingen van de minister van justitie er nu aan de touwtjes trekken.

“Dit is geen toeval, maar een georganiseerde actie om rechters te disciplineren”, verklaarde Krystian Markiewicz, voorzitter van Iustitia, een organisatie van rechters die kritisch zijn over de hervormingen. “Dit raakt rechters die zich actief verzetten.”

Als het hof in Luxemburg er geen stokje voor steekt, zal het Hooggerechtshof binnenkort zelf een ‘disciplinekamer’ hebben die rechters hoge boetes kan opleggen en uit hun ambt kan zetten. De afgelopen maand werden de eerste leden voor dit orgaan voorgedragen. De helft zijn officieren van justitie, medewerkers van de minister van justitie die sinds 2,5 jaar tevens hoofd van het OM is.

Lees ook:

Hoe kan Brussel een vuist maken tegen Polen en Hongarije?

Voor het toepassen van sancties – die ertoe kunnen leiden dat Warschau en Boedapest hun Europees stemrecht verliezen – is unanimiteit vereist onder de lidstaten.