Europa, Europa

Wat heeft het feit dat ik vanwege mijn puistige tienergedrag van school werd gestuurd met de kerk en Europa te maken? Veel, beschrijf ik in een essay dat deze week verschijnt (in de bundel 'De succesvolle mislukking van Europa', samengesteld door Frits Bolkestein).

In de Middeleeuwen smeedde de kerk Europa tot een eenheid, de 'Republica Christiana'. Vorsten oefenden wel macht uit, maar alleen 'op een knikje en met toestemming van de priester', zei paus Bonifatius. De verdeeldheid vrat echter toen al aan zijn troon, door het schisma met de oosterse kerk. Daarna kwamen er twee pausen, wat het volk in opperste verwarring bracht. Welke 'il Papa' moesten zij nu gehoorzamen? En om de verdeeldheid compleet te maken ontstond ook nog de breuk tussen Rome en de protestanten. De laatsten brachten op hun beurt weer talrijke afsplitsingen voort.

Het resultaat was dat de vanzelfsprekendheid van het ene kerkelijke gezag verdween, zodat mensen op zichzelf teruggeworpen werden. Kerkscheuringen gingen vaak dwars door families heen, waardoor men gedwongen werd om een eigen standpunt te bepalen. In de naakte kerken geschilderd door Pieter Saenredam, staat elk mens alleen voor God. Dit werkte ook door in de politieke gemeenschap, die nu niet langer door hevig gebakkebaarde regenten wordt gerund, maar drijft op de persoonlijke keuze en steun van de leden.

Dit geeft een nieuwe kijk op de kerkelijke verdeeldheid. Zo is de individualisering aangejaagd en, via de Verlichting en Romantiek, het proces van democratisering en dialoog.

Laat mij dit vergelijken met mijn eigen ontwikkeling. Eerst was ik als kind gehoorzaam één met mijn ouders. Toen kwam de overgangsfase van de puberteit, een losmakingsproces met slaande deuren en klappen van de conrector waardoor ik volwassen werd. Ik verbond me op een nieuwe, gelijkwaardige manier met mijn ouders, wat echte dialoog mogelijk maakte. Daarin dwingt niemand de ander, maar respecteer je elkaars verschillen.

In Europa leidde een soortgelijk turbulent groeiproces met veel oorlogen tot de vorming van een dialogische gemeenschap: de Europese Unie. Landen zoeken niet meer met behulp van wapens maar met woorden naar oplossingen. Hierdoor is Europa een baken van vrede en welvaart geworden waarop honderdduizenden mensen afkomen.

Niet iedereen kon dit meemaken. De huidige weerstand van velen tegen 'Brussel' laat zien dat de roerige overgangsfase niet helemaal voorbij is. Het is ook nog relatief kort geleden dat de collectieve verbanden wegvielen (denk aan de verzuiling). Mensen moeten zich nu individueel tot elkaar en Europa zien te verhouden. Dit vereist een vaardigheid tot dialoog die je niet zomaar onder de knie hebt. Met behulp van de sociale media leidt het vandaag tot een ongekend rumoerig politiek debat, en tumult bij asielzoekerscentra.

Toch wil niemand meer terug naar de tijd van onmondigheid, zonder individualisering, democratie en dialoog. Hoewel geen paus of synode het ooit zo heeft gepland, is de religieuze verdeeldheid een zegen gebleken (waarmee het Schriftwoord is vervuld dat God met een kromme stok een rechte slag slaat). Keerzijde is, dat met het aanwakkeren van de individualisering de ontkerkelijking groeit. Mensen maken nu immers hun eigen keuzes, los van traditionele religieuze verbanden.

Sterft de kerk aan haar eigen succes? Of ondergaat ze de vreemde spirituele waarheid dat sterven de weg naar opstanding is? Een opstanding die per definitie iets volstrekt nieuws is, niet te organiseren. Je kunt er alleen in geloven. Maar ging het daar niet altijd al om in de kerk?

undefined