Ergste klap komt nog voor gemeenten

Dat blijkt uit een rondgang van Trouw langs gemeenten verspreid over het land.

De voor dit jaar aangekondigde miljoenenbezuinigingen op gemeentebegrotingen zijn 'kinderspel'. De grote klap moet nog komen, zegt hoogleraar economie voor lagere overheden Maarten Allers. En ook provinciale toezichthouders waarschuwen dat lokale overheden financieel onzekere tijden tegemoet gaan.

Schrappen
Alle 408 gemeenten maken nu lijstjes wat ze wettelijk verplicht zijn te doen en wat ze kunnen schrappen, constateert Allers. Het tweede lijstje gaat om alle extra's op het gebied van cultuur, zorg, onderwijs, sport en milieu (duurzaamheid) die de lokale overheden nu voor eigen rekening nemen. Daar zal in de komende jaren weinig van overblijven, want de financiële armslag wordt steeds krapper. Zo krijgen ze veel minder van het Rijk.

De hoogleraar, die het Groningse expertisecentrum voor lagere overheden leidt, berekende dat gemeenten uit het gemeentefonds structureel tientallen miljoenen euro minder krijgen, oplopend tot 2 miljard euro. Grote besparingen zijn al bij het fonds ingeboekt, omdat het kabinet ervan uitgaat dat gemeenten op grote schaal samengaan. Daarmee zouden honderden miljoenen op het gemeentelijk apparaat kunnen worden bezuinigd, wat Allers overigens op basis van onderzoek betwijfelt.

Wat hen vooral hard zal raken, zijn de kortingen op alle budgetten voor de taken die gemeenten van het Rijk en provincies overnemen, waaronder de jeugdzorg, zorg aan huis en werkvoorziening. Met die nieuwe taken komen grootschalige bezuinigingen mee. Het tempo waarin deze ingrijpende hervormingen worden doorgevoerd, ligt zo hoog dat gemeenten alleen daarom al moeite zullen hebben om het financieel te behappen.

Buffers
Uit de rondgang blijkt ook dat gemeenten meer buffers moeten aanhouden om tegenvallers zoals verliezen op grond en bouwprojecten op te vangen. Aan de inkomstenkant zijn de mogelijkheden zeker in crisistijd beperkt. Een verhoging van de onroerendezaakbelasting met 15 procent - onvoorstelbaar in de huidige huizenmarkt - kan slechts 1 procent aan gemeentelijke uitgaven dekken. De kabinetsmaatregelen zorgen er bovendien voor dat gemeenten bijna geen eigen financiële speelruimte hebben.

Intussen zoeken de lokale overheden naar creatieve oplossingen en doen ze - met en zonder succes - een beroep op de eigen kracht van burgers om de gemeenschapszin en sociale samenhang te behouden. Hoogleraar Allers waarschuwt voor het sluiten van buurt- en dorpscentra, die burgers bij elkaar brengen. Een 'kale' lokale overheid komt, in combinatie met schaalvergroting, volgens hem ver weg te staan van haar burgers, juist op een moment dat die overheid op hen wil terugvallen. "Straks is de gemeente niets meer dan een ander rijkskantoor. Gaan mensen dan nog stemmen?"