Enquête verzandt in volksgericht

Voorkom dat de parlementaire enquête verwordt tot een volksgericht. Die hartenkreet komt van politicoloog en beleidsadviseur Lenny Vulperhorst, die aan de vooravond van twee onderzoeksrapporten een boek 'De onderste steen' publiceert over het machtige parlementaire middel.

Vulperhorst zag de belangrijkste functie - lessen trekken - bij de recente verhoren over ICT-problemen en woningcorporaties ondersneeuwen. Dominant was niet wat er fout ging en wat beter moet, maar welke directeur in een Maserati reed en waarom hij geen sorry zegt.

Vooropgesteld: emoties mogen er van Vulperhorst zijn. Zonder maatschappelijke verontwaardiging en algemene politieke boosheid komt er geen onderzoek naar niet rijdende treinen of frauderende corporaties.

Het kanaliseren van die woede is zelfs een belangrijke functie van een parlementaire enquête. Alleen door met verklaringen te komen voor een fiasco, kan iets afgesloten worden en ontstaat er rust. Een enquête heeft zo een haast rituele functie, met een reinigende werking.

Toch maakt Vulperhorst zich zorgen over die emoties. Dat ze in het land en in de politiek leven, prima, maar die gevoelens moeten zoveel mogelijk buiten de verhoorzaal blijven. "Daar moet je op een verstandige manier onderzoeken wat is gebeurd, zonder ketelgekletter."

Vulperhorst, die bouwondernemers adviseerde tijdens het onderzoek naar de bouwfraude en de laatste maanden menig verhoor volgde, verbaasde zich over de ruime aandacht voor 'het persoonlijke'.

"Steeds de vraag of mensen spijt hadden. De vraag aan Ella Vogelaar of ze zichzelf ook een verschrikkelijk mens vindt, omdat Wouter Bos dat de dag ervoor in zijn verhoor had gezegd. Wat ben je dan aan het doen? Begrijpen wat er is misgegaan?"

Natuurlijk, een enquête is er ook om uiteindelijk verantwoordelijken aan te wijzen. Bewindslieden stappen soms op, beleid gaat om. Maar waar dat voorheen na het eindrapport aan de orde kwam, komen commissieleden tijdens verhoren al met morele oordelen, zag Vulperhorst.

Zo bleef commissievoorzitter Roland van Vliet corporatiedirecteuren maar vragen of ze spijt hebben van hun daden. Vulperhorst: "Dat is toch niet de rol van de commissie? De commissie is toch niet God? Zo gedraag je je bijna als rechter."

De oorzaak van die focus op emoties in plaats van oorzaken? "Misschien houden pers en politiek elkaar gevangen. De pers licht het persoonlijke eruit omdat dat het goed doet. En politici weten dat de pers daarvan smult. Zo'n vraag aan Vogelaar is idioot, maar daar haal je wel de krant mee."

Vulperhorst wijst ook op de Kamerleden die in de commissies zitten. Backbenchers, geen retorische begaafde boegbeelden die het klappen van de zweep kennen. Wie kende voor de verhoren Anne Mulder, Peter Oskam of Ed Groot? "Het is op het gênante af. Kennelijk is er sprake van desinteresse, of zijn er teveel onervaren Kamerleden."

Niet voor niets overhandigde Vulperhorst het eerste exemplaar van zijn boek gisteren aan Adri Duivesteijn, PvdA-senator en commissielid tijdens de enquête over de bouwfraude. "Een rolmodel. Een goede retoricus die stevig doorvraagt, getuigen weet te grillen en niet bang is."

Duivesteijn is hard voor zijn collega's. Hij zei zich tijdens de verhoren te hebben gestoord aan de 'morele verontwaardiging' die in de vragen zat opgesloten. De vraag of iemand iets fatsoenlijk vindt, hoort volgens Duivesteijn niet thuis bij een enquête. "Het gaat om het naar boven halen van hoe iets heeft kunnen gebeuren, niet om het afleggen van publieke verantwoording."

undefined

Lopende onderzoeken

Momenteel lopen er drie parlementaire onderzoeken. Woensdag presenteert een onderzoekscommissie haar conclusies over dure ICT-operaties bij de overheid. Op 30 oktober volgt het eindrapport over misstanden bij woningcorporaties. Verder staat de enquête over de 'snelle' trein Fyra op de rol. De verhoren daarvoor beginnen waarschijnlijk begin volgend jaar.

undefined