En het Kremlin kijkt lachend toe

Wat begon als een oproep van GeenStijl op internet - een stunt min of meer - zet achter de schermen de geopolitieke verhoudingen op scherp. In dit referendum kunnen de Nederlanders zich op 6 april uitspreken over het associatieverdrag met Oekraïne.

De Amerikanen vrezen dat een nee-stem de instabiliteit binnen Europa vergroot. Daar zou Rusland van kunnen profiteren. Niet iets waar de Amerikanen op zitten te wachten. Zorg ervoor dat de kiezers dit associatieverdrag niet wegstemmen, is de boodschap van Amerikaanse lobbyisten aan Nederlandse politici.

De Russen leunen ondertussen achterover en kijken met een glimlach op het gezicht naar de debatten over de toekomst van Europa. In Brussel hebben ze ondertussen helemaal de buik vol van referenda. En de Oekraïners? Die sussen de boel en blijven benadrukken dat dit verdrag Europa niet wezenlijk verandert en een lidmaatschap niet aan de orde is. De belangen van de betrokkenen op een rijtje.

Amerikanen: ongeruste lobbyisten
Geen commentaar, zeggen Amerikaanse diplomaten in Nederland en in Brussel op de vraag of ze iets willen zeggen over het referendum. "Een Nederlandse aangelegenheid", aldus woordvoerder Joann Lockard van de Amerikaanse ambassade in Nederland door de telefoon. Waarom organiseert de ambassade dan een persreis naar Oekraïne zo vlak voor het referendum dat op 6 april wordt gehouden? "Dat is een samenloop van omstandigheden. We organiseren dit soort reisjes ook in Oostenrijk."

De ambassade nodigde enkele weken geleden Nederlandse journalisten van kranten, weekbladen, tv en radio uit om in vier dagen tijd zoveel mogelijk Oekraïners te spreken, variërend van onderdrukte Krim-Tataren tot aan de minister van landbouw. Zelfs president Porosjenko mocht worden geïnterviewd. Alleen het onrustige oosten, waar het Europese sentiment minder tastbaar is, stond niet op de agenda.

Hebben de Amerikanen dan helemaal geen doel voor ogen met zo'n persreis? Natuurlijk, zeggen Amerikaanse - anonieme - diplomaten. De Amerikanen hopen wel degelijk via Nederlandse media invloed uit te oefenen op de kiezer. Ze willen laten zien dat de aanpak van corruptie in Oekraïne nog lang niet voldoende is, maar dat er hard wordt gewerkt om dit fenomeen te bestrijden. Waarom dit niet openlijk toegeven? Om het stemproces niet te beïnvloeden, is het vrome antwoord van de diplomaten.

Politieke toekomst
Het crisismanagement is noodzakelijk voor een stabiel Oekraïne, denken de Amerikanen. We waren nogal verrast door dit referendum, zeggen de diplomaten. Amerikaanse politici menen dat deze volksraadpleging de verhoudingen binnen Europa en daarbuiten geen goed doet. Het ondertekenen van het associatieverdrag dat begin dit jaar deels al in werking is getreden, geeft in ieder geval de zekerheid dat Oekraïne zich richting Europa beweegt. Dat Brussel de komende tijd waakt over het land, geld brengt en hervormingen doorvoert.

Met dit referendum - hoewel niet bindend - komt die politieke toekomst in gevaar. En Rusland zou wel eens in dat vacuüm kunnen stappen, menen de Amerikanen hoewel ze dat niet hardop willen zeggen. De stabiliteit binnen Europa die vanwege de vluchtelingencrisis toch al ver te zoeken is, komt nog verder onder druk te staan en dat kunnen de Amerikanen er niet bij hebben. Vandaar dat niet alleen journalisten uitgebreide voorlichting krijgen, ook met Nederlandse politici wordt gesproken. Amerikaanse afgevaardigden wijzen tijdens die gesprekken op de gevaren van toenemend geweld in Oekraïne als gevolg van een 'nee' bij het referendum.

Niet alleen op diplomatiek niveau oefenen de Amerikanen invloed uit. De organisatie van de Amerikaans-Hongaarse miljardair George Soros die democratisering en dissidenten steunt, schonk onlangs 200.000 euro aan de ja-campagne Stem voor Nederland. Dat leidde weer tot felle kritiek in het nee-kamp. "Het is zeer zorgelijk dat vermogende buitenlandse bemoeials met hun eigen agenda in de hand een prijskaartje aan de Nederlandse democratie komen hangen door een paar lobbyisten te kopen", was te lezen op website GeenStijl.

Kamerlid Harry van Bommel van de SP meent dat het 'ja-kamp zich laat omkopen door een miljardair' en PVV'er Martin Bosma zegt 'dat één van de grootste sjacheraars die heel veel belangen heeft in Oekraïne zich probeert in te kopen in de Nederlandse democratie.'

Russen: lachende toeschouwers
Wat nou democratie? "De Nederlanders kunnen niet eens een referendum organiseren. Het aantal stembureaus is sterk gereduceerd en de autoriteiten besteden ontzettend veel geld om hun eigen standpunt door te drukken."

In een uitgebreide verklaring op de website van het Russische ministerie van buitenlandse zaken is te lezen hoe Nederland zijn eigen democratie verkwanselt. De boodschap: de autoriteiten nemen dit referendum niet serieus want ze hopen dat het opkomstpercentage onder de 30 procent ligt zodat de volksraadpleging niet geldig is. Schandalig menen de Russen. Zeker omdat het Westen altijd zo hoog opgeeft over democratie.

In de verklaring die is opgesteld door woordvoerder Maria Zacharova wordt de volksraadpleging op de Krim aangehaald die de Russen twee jaar geleden organiseerden om te peilen of de inwoners zich wilden aansluiten bij Rusland. Er kwam veel kritiek op dit veel te snel georganiseerde referendum. Waarnemers van de OVSE waren niet welkom. Zacharova: "Het referendum op de Krim was volgens onze collega's in het Westen illegaal. Politici meenden dat het houden van het referendum belangrijker was dan de uitslag. Laat er geen twijfel over bestaan, de stem van het volk moet voorop staan."

Maar doen de westerse collega's het zoveel beter? Het Kremlin vraagt het zich af. Den Haag heeft misschien meer tijd ingeruimd voor de organisatie, 'maar de uitslag wordt net zo goed gestuurd'.

Logische reactie
Het referendum over het associatieverdrag is koren op de molen van de Russen. Tevreden kijkt het Kremlin toe hoe er in Nederland en daarbuiten wordt gediscussieerd over de toekomst van Oekraïne én van Europa. In tegenstelling tot de Amerikanen steken Russische autoriteiten hun mening niet onder stoelen of banken. Tenminste, dat is de boodschap van Zacharova: "Het enige dat we willen is ons openlijk uitspreken in de media. Dit referendum is een logische reactie op het Europese buitenlands beleid dat wordt bepaald zonder rekening te houden met de publieke opinie."

Tot zover de openbare verklaringen. Want er doen ook geruchten de ronde dat Moskou het nee-kamp actief - lees: met geld - steunt. De Amerikaanse inlichtingendienst CIA onderzoekt momenteel of en hoe Moskou infiltreert in politieke partijen in Europa, meldde de Britse krant The Telegraph onlangs. Het zou dan gaan om steun aan populistische partijen als het Hongaarse Jobbik, de Griekse Gouden Dageraad en het Franse Front National dat in 2014 al een lening ter waarde van 9 miljoen euro kreeg van een Russische bank. In datzelfde rijtje past de steun aan het nee-kamp, meldt de CIA. Overigens zijn er geen concrete bewijzen voor deze beschuldigingen.

Het is niet de eerste keer dat het Kremlin wordt beschuldigd van het infiltreren in Europese politieke aangelegenheden. Het Hongaarse onderzoeksbureau Political Capital concludeerde vorig jaar al dat de Russische president Poetin actief bezig is met het opbouwen van een Europees netwerk door steun te geven aan de media, jeugdbewegingen, denktanks en aan bevriende politieke partijen.

Een verdeel-en-heersspelletje noemde de Oekraïense onderzoeker Anton Sjechovtov, dat destijds in Trouw. "Poetin probeert partijen tegen elkaar uit te spelen. Hij probeert Europa te destabiliseren, en de uitbreiding van de Europese Unie tegen te gaan. Dat doet hij heel handig. Europese politici hebben geen idee", aldus Sjechovtov verbonden aan het University College in Londen als specialist in extreem-rechts.

In dat opzicht zou het geen verrassing zijn dat het Kremlin achter de schermen innige contacten onderhoudt met het nee-kamp. Maar Moskou wijst die beschuldiging resoluut van de hand. Een paranoïde idee, aldus Zacharova.

Oekraïne: de sussende moeder
De Oekraïners hebben eigenlijk maar één boodschap voor de Nederlandse kiezer: wij worden geen lid van de Europese Unie. Dit verdrag gaat enkel over democratische waarden, economische vooruitgang en hervormingen. "Het brengt ons meer stabiliteit en dat is in het voordeel van Europa", zei de Oekraïense minister van buitenlandse zaken, Pavel Klimkin, onlangs in een interview met deze krant. Klimkin was zelf drie jaar lang als hoofdonderhandelaar betrokken bij de totstandkoming van het associatieverdrag.

De mening van Klimkin wordt in ieder geval gedeeld door de Oekraïense zakenman Vasyl Mirosjnitsjenko. Hij heeft zelfs een informatiebureau opgezet in Nederland. Doel is om de komende tijd Oekraïners - journalisten, maatschappelijke organisatie en bedrijven - in contact te brengen met de Nederlandse kiezer. "Wij zijn ons bewust van het sterke anti-EU sentiment in jullie land. Maar wij worden geen lid van de unie, wij willen gewoon een beter leven. Er zijn mensen doodgegaan op het Maidan-plein in Kiev voor dat associatieverdrag. Het is nogal ironisch dat daar nu over wordt gestemd in een ander land. Het is alsof iemand anders over onze soevereiniteit beslist", aldus Mirosjnitsjenko. Want zo voelt dat zegt de Oekraïense zakenman.

Nep-berichten
"Niet alle Oekraïners zijn enthousiast over het associatieverdrag, zegt Mirosjnitsjenko. "Ik denk toch dat zo'n 60 procent voorstander is."

Oekraïense politici kijken ondertussen gelaten toe hoe de geopolitieke verhoudingen verder op scherp worden gezet vanwege het referendum over hún associatieverdrag. Met name de rol van de Russen wordt verafschuwd door Kiev. "Jullie Nederlandse journalisten moeten eens onderzoeken hoeveel geld die Russen geven aan het nee-kamp", zegt Mirosjnitsjenko.

Ondertussen proberen Oekraïense journalisten uit Kiev de 'nep-berichten' die de wereld in worden geslingerd aan de vooravond van het referendum, te ontkrachten. De Oekraïense website StopFake is nu ook beschikbaar in het Nederlands. Op de site wordt 'onjuiste informatie over Oekraïne weerlegd'. Het gaat vaak om berichten die verschijnen in Russische media. Ook de artikelen die GeenStijl publiceert, worden regelmatig gekapitteld.

Mirosjnitjsenko heeft maar één doel voor ogen: "We willen dat de mensen in Oekraïne gehoord worden."

Brussel: de zieke man
Brussel heeft zo langzamerhand zijn buik vol van referenda die lidstaten organiseren over Europese besluitvorming. De volksraadpleging over de Europese grondwet in 2005 heeft een nare bijsmaak. Toen stemden de Nederlanders en de Fransen tegen. Na die tijd was het even stil aan het referenda-front. Sinds een paar jaar zijn de volksraadplegingen weer in zwang. De Griekse premier Tsipras organiseerde een stemming over het bezuinigingspakket dat de EU voorstelde om Griekenland te redden. De voorstellen van de Britse premier Cameron om te stemmen over een Brexit, is zo'n ander blok aan het been van Brussel.

De volksraadplegingen komen de stabiliteit in Europa niet ten goede en wakkeren het anti-EU sentiment alleen maar aan. Dat is slecht nieuws voor de geloofwaardigheid van Brussel. Niet verwonderlijk dat de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, zich vorige maand in NRC Handelsblad in duidelijke bewoordingen uitliet over het Nederlandse referendum. Een nee zou wel eens een 'continentale crisis kunnen veroorzaken'.