Emotie is motor achter gasbeleid van Litouwen. 'West-Europa snapt het niet.'

VILNIUS - President Poetin dreigt de gaskraan naar Oekraïne dicht te draaien. Zijn dreigende taal beangstigt Oost-Europese landen. Een tweeluik over de gasrevolutie in Polen en Litouwen. Vandaag deel 2: Litouwen

Hoe leg je West-Europeanen uit waarom je onafhankelijk moet worden van olie en gas uit Rusland? "We importeren bijna honderd procent van onze olie, honderd procent van ons gas en 70 procent van onze stroom. Bijna allemaal uit Rusland", zegt Romas Švedas, voormalige onderminister van energie van Litouwen.

De strategie om dat te veranderen heeft hij snel uitgelegd. "Liberaliseer de markt, haal productie en transport uit elkaar, bouw een LNG-haven (voor vloeibaar gas) en leg een gasleiding aan die Litouwen verbindt met het Europese gasnetwerk."

Maar de motor erachter is emotie. "Jullie in West-Europa begrijpen de situatie niet", besluit Švedas. "Nog geen 25 jaar geleden werden hier mensen vermoord. Ga eerst maar eens naar het KGB-museum in het centrum van Vilnius. Daarna kunnen we verder praten."

Dat museum bevindt zich in de krochten onder de rechtbank, waar alles nog is zoals in 1990, toen Litouwen als eerste Baltische staat zich losmaakte uit de Sovjet-Unie: de twee 'ontvangsthokken', zo klein dat nieuw gearriveerde arrestanten letterlijk geen been konden strekken; de strafcel, waarin dwarsliggers dagenlang in ijskoud water moesten staan; en de executiekelder, onder een andere vleugel van het gebouw, zodat de gevangenen de schoten niet hoorden.

Pal naast de voormalige KGB-gevangenis zetelt het Litouwse ministerie van energie, dat eraan werkt de laatste afhankelijkheid van Moskou te beëindigen. "Het is gelukkig niet langer taboe te vragen wat de Russen aan het doen zijn in Europa", zegt de huidige minister Jaroslav Neverovi¿. Vilnius wacht met spanning op nieuws uit Brussel. De Europese Commissie onderzoekt of het Russische gasbedrijf Gazprom zijn monopoliepositie in Centraal-Europa misbruikt.

Litouwen heeft Gazprom voor een internationaal tribunaal gedaagd en eist bijna twee miljard dollar terug wegens onredelijke prijzen. "Vergelijk de prijzen voor Russisch gas in Nederland en Litouwen maar eens. Wij krijgen een monopolistische marge van ruim 20 procent opgelegd", aldus de minister. De druk op Gazprom wordt verder opgevoerd door de bouw van een LNG-haven in Klajpeda, zodat Litouwen minder afhankelijk wordt van Russisch gas.

De Litouwse president Dalia Grybauskait¿ wierp Moskou de handschoen toe door te verklaren dat haar land binnenkort zonder gasimport uit Rusland toe kan. "Als de commerciële relatie met Gazprom niet werkt, kunnen we die voor 100 procent vervangen", bevestigt de minister Neverovi¿. Maar hij rekent op een compromis. "Ik denk dat Gazprom kiest voor een commerciële aanpak en dat we een overeenkomst bereiken."

Niet iedereen is enthousiast over de regeringsplannen. Moet de overheid wel zelf investeren in een gasterminal, vraagt Žilvinas Šil¿nas zich af, de directeur van het Litouwse Instituut voor Vrije Markt. "Als een LNG-terminal economisch rendabel is, dan moeten er particuliere investeerders voor zijn."

Dat de energieprijzen in Litouwen relatief hoog liggen, is volgens hem niet de schuld van de Russen maar van de Litouwse overheid. "Ongeveer een derde van de stroomprijs is belastingen." Een deel van dat geld geeft de overheid als subsidie terug aan stroomproducenten van wie de kostprijs boven de marktprijs ligt. Als stroomproducenten deze subsidie willen behouden moeten ze in de toekomst gas afnemen uit de LNG-centrale. Ook dat heeft volgens Šil¿nas niets te maken met vrije markt.

Energiespecialist Švedas noemt het 'vreemd'. "Wij breken immers het monopolie van Gazprom door een LNG-haven te bouwen die andere spelers toegang geeft tot de markt." Hij vermoedt dat Gazprom achter de kritiek op de terminal zit.

undefined

Baltische staat betaalt meer voor gas dan buren

Van de drie Baltische staten heeft Litouwen de grootste economische problemen met Rusland. President Poetin noemde Litouwen expliciet als land waar 'extremisten' zouden zijn getraind die de opstand in Kiev organiseerden.

Litouwen betaalt een hogere prijs voor Russisch gas dan zijn buurlanden. In 2006 draaide Moskou de oliepijpleiding naar de raffinaderij Mažeiki¿ dicht, toen Vilnius deze niet wilde verkopen aan een Russisch bedrijf.

De afgelopen maanden kwam het tot handelsconflicten met Rusland over melkproducten, vrachtvervoer en varkensvlees. Na toetreding tot de EU moest Litouwen zijn kerncentrale van het model Tsjernobyl sluiten. Hierdoor werd het land in plaats van een exporteur, een importeur van stroom.

undefined