Electoraal protectionisme schaadt de democratie

De kiesdrempel in Duitsland was ooit bedoeld om een hoge hindernis op te werpen voor extreme, democratievijandige partijen. In de praktijk van nu weet een partij waar het door tal van haar leden in de DDR vergoten bloed nog vanaf druipt - Die Linke, een directe opvolger van de Oost-Duitse communistische SED - wèl de Bondsdag te halen terwijl de liberale partij die in 1949 aan de wieg van de democratische Bondsrepubliek heeft gestaan uit het parlement verdwijnt.

Bij die perverse effecten blijft het niet. De drie grootste rechtse partijen - CDU/CSU, FDP en Alternative für Deutschland (AfD) - haalden bij elkaar een duidelijke meerderheid van 51 procent van de kiezers. Maar de Bondsdag krijgt een linkse meerderheid, bestaande uit drie partijen - SPD, Die Linke en die Grüne - die samen slechts 42,7 procent van de stemmen hebben gekregen.

Angela Merkel is de grote winnaar, maar het is een Pyrrhusoverwinning. Zij moet een coalitie met een linkse partij, de SPD of Die Grüne, zien te sluiten, zonder de mogelijkheid 'over rechts' te gaan. Links heeft de sleutel van haar slagen of falen in handen.

In Nederland dromen politici af en toe ook hardop over de instelling van een kiesdrempel. Niet toevallig komen zulke dromen altijd voor in de geledingen van een van de grotere partijen, of wat daarvoor (nog) doorgaat. De argumentatie komt er eigenlijk steeds op neer dat een kiesdrempel het aantal partijen in de Tweede Kamer zou verlagen en daarmee de bestuurbaarheid van het land zou vergroten.

Maar de bestuurbaarheid van Nederland lijdt veel meer onder de onwil tot het dragen van verantwoordelijkheid bij de (middel)grote partijen PVV en SP, die moeiteloos een horde van 5 procent zullen weten te nemen, dan van bijvoorbeeld - wat men ook van haar ideeën moge vinden - de aanwezigheid in het parlement van de zich constructief opstellende SGP.

Ernstiger is de denkfout waarop dergelijke dromen zijn gebaseerd. Een volksvertegenwoordiging is er niet in eerste instantie om machtsvorming te vergemakkelijken maar om de opvattingen in de bevolking te representeren en aldus samengesteld de macht te controleren.

Dat van in totaal 44 miljoen Duitse kiezers er bij elkaar zo'n 7 miljoen nu niet in de Bondsdag zijn vertegenwoordigd, waaronder twee partijen - FDP en AfD die ieder voor zich meer dan 2 miljoen stemmen hebben getrokken - doet ernstig afbreuk aan het representatieve gehalte van het Duitse parlement. De kiesdrempel is in wezen een klap in het gezicht van 7 miljoen Duitse kiezers.

In de politieke arena werkt het net zo als in de economie: grote, gevestigde partijen en bedrijven houden graag met trucjes nieuwe concurrenten buiten de deur. Maar net zoals economisch protectionisme de welvaart schaadt en slecht is voor de consument, zo ondergraaft politiek protectionisme de democratie en is het slecht voor de kiezers.

Die worden in hun reële keuzemogelijkheden beperkt. Nederland mag zich gelukkig prijzen met het huidige evenredig kiesstelsel zonder drempel (behalve wat nodig is voor één volle Kamerzetel). Gevestigde partijen moeten bij ons elke keer harder strijden om de gunst van de kiezer, maar dat houdt ze scherp en noopt ze tot een zekere dienstbaarheid aan die kiezers. Laten we vooral geen verderfelijk electoraal protectionisme gaan importeren.

Patrick van Schie is historicus en directeur van de Teldersstichting, het onafhankelijk wetenschappelijk bureau ten behoeve van het liberalisme gelieerd aan de VVD. Hij schrijft deze column op persoonlijke titel.

undefined