Einaudi raakt een gevoelige snaar

Nog even snel boeken is er niet bij voor de concerten van Ludovico Einaudi (1955), die dezer dagen door Nederland toert. De concerten waren ver van tevoren al uitverkocht. Deze Italiaanse componist-pianist is een succesnummer van jewelste. En dat terwijl de meningen nogal verdeeld zijn: de een loopt weg met de pianistische mijmeringen van deze vriendelijke grijsaard, de ander ergert zich kapot en heeft het over liflafmuziek.

Hoe komt het toch dat de man en zijn noten zulke felle reacties oproepen? En er spelen wel meer vragen rondom het verschijnsel Einaudi: maakt hij klassieke muziek of is het pop, of iets daartussenin? Is hij een handige jongen die van hetzelfde theezakje twintig koppen thee zet en zo op commerciële wijze zijn bewonderaars uitmelkt, of is hij oprecht in het product dat hij op de markt brengt? Is dit hoge kunst?

En vooral: doen de antwoorden op voorgaande vragen er eigenlijk toe als er in groten getale genoten wordt van deze easylisteningmuziek?

Want één ding is zeker: Einaudi beantwoordt aan een behoefte en is buitengewoon succesvol met zijn korte, repetitieve nummers, waarbij je met gemak in een trance raakt en je gedachten kunt laten varen. De muziek biedt rust en troost en is niet uit op het toedienen van prikkels. Ideaal in een wereld die in brand staat.

Maar wat vinden professionals op het gebied van de klassieke muziek van die niet speciaal hippe meneer, meer je oom of zelfs je opa, die opmerkelijk veel jong publiek aan zich bindt?

Pianist Ralph van Raat: "Als je je klassieke oren opzet bij het luisteren naar Einaudi's muziek, heb je een probleem. Hij maakt geen klassieke muziek, maar instrumentale pop. De classificering 'klassiek' door concertzalen en platenlabels is merkwaardig, je komt als luisteraar bedrogen uit. Zijn werk heeft niet de karakteristieken van klassieke muziek, zoals het spelen met de verwachtingen, gelaagdheid of compositorisch vernuft. Goede muziek gaat over het uitdiepen van emoties, over kleuren, over verschillende zienswijzen op hetzelfde materiaal. Beethovens Vijfde symfonie, iedereen kent het begin ervan: Tatatataaaa. Het vetrekpunt kan niet eenvoudiger, is vergelijkbaar met de eenvoud van Einaudi's composities, en toch bouwt Beethoven het uit tot een complex en overdonderend geheel. Einaudi blijft in vrijwel ieder nummer hangen in dezelfde mineurstemming, herhaalt de frases zonder enig nut en reflecteert niet op het voorafgaande. Muziek hoeft niet als Beethoven te klinken, maar door de schoolse akkoorden en de grote voorspelbaarheid heeft Einaudi's werk niet de diepgang waarmee goede muziek zich onderscheidt."

Harpiste Lavinia Meijer, die een hele cd wijdde aan Einaudi's muziek: "Dat in veel van zijn muziek sprake is van minimale akkoordontwikkelingen en dat ze daarom niet zou boeien, daar kan ik niet in meegaan. Er kan wel degelijk een spanningsveld ontstaan, en dat wordt gecreëerd door de muziek en door de uitvoerende. Men zou Einaudi's muziek niet als puur klassiek moeten bestempelen. De kracht zit in de combinatie van verschillende stijlen, het improvisatorische karakter en het laten gebeuren ervan; je kunt de vrijheid nemen om bepaalde passages nu eens langzamer, dan weer sneller te spelen. Zijn muziek is een opgeschreven improvisatie, en zo moet je haar benaderen."

Van Raat: "In Einaudi's muziek zit niets oorspronkelijks. Ze klinkt vaak als gedachteloos improviseren op een druilerige zondagmiddag. Behalve de verkoopaantallen is er, denk ik, over Einaudi niets te schrijven in de geschiedenisboeken waardoor zo'n man in onze herinnering zal blijven. Mijn reactie is ook gebaseerd op de onoprechtheid die ik proef. Einaudi is een hype, de commercie maakt mensen wijs dat dit kwaliteitsmuziek is, maar een groot componist kan zijn gevoel op allerlei manieren uiten. Het kan niet dat je permanent in een soort zwijmelstemming verkeert. Reken maar dat Einaudi verstand van zaken heeft, na een studie bij een van de belangrijkste componisten van de vorige eeuw, Luciano Berio. Als je een dergelijke opleiding hebt genoten, is het vreemd dat je zo eenzijdig te werk gaat. Einaudi is een trend; voor duurzaamheid ontbreken kwaliteit en eigenheid."

Componist Anthony Fiumara: "Van Debussy werd een tijd gezegd: dit is geen muziek, maar slechts klank maken. En kijk, Debussy is klassieke muziek en behoort tot het ijzeren repertoire. Philip Glass idem: men vond het geen muziek, nu kun je niet meer om hem heen, hoe hij het muzieklandschap blijvend heeft beïnvloed is ongelofelijk. Einaudi slaat nu misschien wel een richting in die draagvlak heeft en behoudt. De emotionele ervaring staat voorop, en de muziek is eenvoudig genoeg om een groot publiek, een mooie dwarsdoorsnede van het gemiddelde uitgaanspubliek, aan te spreken. Vergeet niet dat de eerste composities van Pärt ook heel simpel waren, telspelletjes, eenvoudiger kan niet. 'Drumming' van Steve Reich: een tel erbij, een tel eraf, zo kan ik het ook. Daar geloofde men niet in. Beide componisten behoren tot de grootsten in onze recente muziekgeschiedenis.

"Er is stomvervelende muziek geschreven die supergoed in elkaar zit, als je kijkt onder de motorkap: hoe zit een stuk in elkaar, is het echt belangrijk? Goed van opbouw, goed geconstrueerd, ja of nee, uiteindelijk gaat het erom of de kunst je blijft aanspreken. Ik denk dat Einaudi deze muziek echt wil maken, en dat hij oprecht mooi vindt wat hij doet. Stel je voor dat je muziek schrijft, die dag in dag uit speelt, en dat je die muziek niet mooi vindt. Dat hou je niet vol.

"Dat we nu nog luisteren naar werken van een paar honderd jaar oud is fantastisch. Bach, Beethoven, Wagner, dat zijn componisten van de buitencategorie. Of we over honderdvijftig jaar nog naar Einaudi luisteren, wie zal het zeggen? Maar doet het ertoe? Hij voorziet nú in een behoefte, en daar gaat het om."

Meijer: "Het doet er niet toe of we over honderdvijftig jaar nog naar Einaudi luisteren. Soms kan iets op een bepaald moment tijdloos overkomen, maar dat geeft geen garantie voor de toekomst, en waarom zou je je daarmee bezighouden? De muziek wordt er niet beter of slechter door."

Fiumara: "Morton Feldman heeft ooit gezegd: een goed schilderij hangt tussen het doek en de toeschouwer in. Een heel mooie uitspraak die duidelijk maakt dat als je naar het schilderij kijkt je niet bezig bent met hoe de schilder zijn verf en kwasten heeft gebruikt. Het werk komt tussen jou en het doek in te hangen. En dat is wat muziek in eerste instantie moet doen. Ik ben een alleseter, en luister naar popbands, Bach en Xenakis, die hebben met elkaar gemeen dat ze me wat doen. De muziek zweeft tussen de partituur en mij in. Als je dat voor elkaar krijgt als componist, ben ik verkocht."

Meijer: "Ik kan alleen vanuit mezelf spreken. In Einaudi's muziek vind ik voldoening. Ik heb met hem samengewerkt en dat heeft me geholpen zijn muziek nog beter te begrijpen. Zijn composities maken iets in mij los en verbinden me met mijn verleden. Vroeger heb ik veel volksmuziek gespeeld, en ik herken de invloeden daarvan in Einaudi's werk. Dit is een heel integere componist die muziek schrijft die dicht bij hemzelf staat. Voor veel luisteraars raken zijn klanken aan een persoonlijke gebeurtenis, aan bepaalde emoties, diepe gevoelens. Als ik deze muziek speel, moet ik me ook enorm concentreren, alsof ik haar op het moment zelf creëer, anders komen de stukken niet tot hun recht."

Van Raat: "Iedereen is vrij om te luisteren naar wat hij mooi vindt. Maar ik vind het problematisch hoe Einaudi's muziek gepresenteerd wordt. Waarom in de klassiekemuziekzaal, waarom niet in een poptempel als Paradiso? Het geeft een verkeerd beeld van zowel Einaudi als van de klassieke muziek. Een programmeur heeft te allen tijde een verantwoordelijkheid: het behoud van de klassieke traditie. Muziek als kunstuiting presenteren die weerspiegelt wat je bent als land, als wereldspeler, en niet alleen muziek als commercie.

"Kunst mag hoogwaardig zijn, kunst komt voort uit het leven, is een reactie op en verwerking van het leven. Het leven is rijk en de kunsten moeten daarom ook rijk zijn. Breng waar je voor staat, breng dié kunst bij de mensen. Zorg dat men niet slaafs de commercie volgt, maar kritisch is of wordt. Een kritische burger is onderdeel van een modern land. Als je als klassieke zaal de popmuziek van Einaudi tussen grote componisten plaatst, zou ik zijn stukken een functie geven door ze binnen één programma te combineren met, bijvoorbeeld, Ravel. Dan verwijd je je publiek, creëer je mogelijk nieuw publiek voor diverse genres en geef je de luisteraar de keuze. Met alleen Einaudi dien je enkel het commerciële doel."

Meijer: "Dat werken in hokjes vormt een probleem. Ik wil op mezelf ook geen label plakken, maar ik begrijp dat zalen dat soms wel moeten doen. Einaudi's muziek is op diverse podia thuis. De vele invloeden van volksmuziek, jazz en pop maken hem ongrijpbaar, en dus voor heel diverse mensen interessant. Er zullen luisteraars zijn die permanent verrast worden door zijn muziek, en anderen willen er misschien na een paar nummers niets meer mee te maken hebben. Maar is dat niet het allermooiste? Dat er zoveel verschillende meningen zijn en dat je in je speellijst op Spotify Einaudi naast Bach en Radiohead zet? Ik vind dat verrijkend."

undefined

Intouchables

Ludovico Einaudi (Turijn, 1955) studeerde aan het conservatorium in Milaan, en tot zijn leermeesters behoorde Luciano Berio. Aanvankelijk componeerde Einaudi volgens traditionele patronen, maar algauw maakte hij zich diverse stijlen eigen. Einaudi schreef veel filmmuziek, zo ook bij de Franse kaskraker 'Intouchables' uit 2011. De pianist-componist verovert de podia met tranceachtige werken die een repetitief karakter hebben. Een waslijst aan opnames siert zijn discografie. Zijn laatste album heet 'Elements'; de nummers hiervan speelt hij tijdens zijn Nederlandse tour.

undefined