Voor Frans Timmermans was 2 juli de fatale dag, voor Jeroen Dijsselbloem 2 augustus. Op die zomerdagen zagen de twee PvdA-coryfeeën hun droombaan op het laatste nippertje aan zich voorbij gaan.
Timmermans kon een maand geleden het voorzitterschap van de Europese Commissie bijna ruiken, zo dichtbij was hij, terwijl Dijsselbloem vrijdag zo mogelijk nóg dichterbij het directeurschap van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) was. Het ging twee keer nét mis, ondanks de intensieve lobby-activiteiten, in beide gevallen, van het PvdA-loze kabinet Rutte-III.
In een even spannende als ongrijpbare procedure verloor oud-minister en oud-eurogroepvoorzitter Dijsselbloem vrijdag de beslissende slag van de Bulgaarse kandidate, oud-Eurocommissaris en Wereldbank-topvrouw Kristalina Georgieva. De scherprechters waren de EU-minsters van financiën, die per telefoon of e-mail overlegden en stemden over één van de belangrijkste institutionele functies in de wereldeconomie.
Dat had nogal wat voeten in de aarde. Spelregel voor deze ongebruikelijke procedure, geleid door de Franse minister Bruno Le Maire, was dat een kandidaat een zogeheten gekwalificeerde meerderheid achter zich moest krijgen: 55 procent van de landen (minimaal 16 van de 28), die gezamenlijk 65 procent van de bevolking moesten vertegenwoordigen.
In de finale stemronde tussen Dijsselbloem en Georgieva wist geen van beide die drempels te halen. Georgieva kwam nog het dichtste bij, met genoeg landen achter zich - maar slechts 57 procent van de bevolking. Vervolgens brak enig geharrewar uit over hoe streng die gekwalificeerde meerderheidsregel in dit uitzonderlijke geval moest worden nageleefd: volgens Le Maire was de voorkeur voor Georgieva duidelijk, maar Nederland en enkele andere landen vonden dat iets te makkelijk.
Uiteindelijk bracht Dijsselbloem zelf verlossing, halverwege de avond, via Twitter. “Ik feliciteer Kristalina Georgieva met de uitkomst van de Europese stemming vandaag”, schreef hij. “Ik wens haar alle mogelijke succes.”
I congratulate Kristalina Georgieva with the outcome of todays European votes. I wish her the utmost succes.
— Jeroen Dijsselbloem (@J_Dijsselbloem) 2 augustus 2019
Georgieva’s voordracht heeft nog wel een complicatie: haar leeftijd. De IMF-regels bepalen dat de directeur op het moment van aantreden niet ouder dan 65 jaar mag zijn. De Bulgaarse wordt deze maand 66. Haar voordracht zou betekenen dat het IMF zijn huisregels moet veranderen, en daarvoor is een overgrote meerderheid vereist van de 189 aangesloten landen.
Nu de EU-keus op haar is gevallen, zal er de komende maanden alsnog een stevige Europese lobby op gang moeten komen om landen in andere delen van de wereld daarvan te overtuigen. En die landen zetten in toenemende mate vraagtekens bij de ongeschreven wet dat het IMF altijd een Europeaan als directeur heeft - gevolg van een oeroud ‘gentleman’s agreement’ met de Amerikanen, die altijd de directeur van de Wereldbank leveren.
De huidige IMF-directeur, de Française Christine Lagarde, is de beoogd opvolger van Mario Draghi als president van de Europese Centrale Bank. De strijd om haar opvolging werd uiteindelijk een harde - volgens critici: een ordinaire. Niet alleen de aloude noord-zuid-cultuurverschillen speelden op, er werd ook een partijpolitiek spel gespeeld, zoals we dat vorige maand ook al zagen bij de strijd om het EU-commissievoorzitterschap.
Wat doet het IMF
Het IMF, opgericht in 1944, waakt over de stabiliteit van de wereldeconomie en schiet landen te hulp met noodkredieten als ze niet meer op de financiële markten terecht kunnen. Die leningen gaan doorgaans gepaard met strenge hervormingsvoorwaarden. Tijdens de Griekse crisis werkte het IMF aanvankelijk mee met de Europese steunprogramma’s, met zowel technische ondersteuning als geld, maar aan het derde en laatste programma betaalde het fonds niet mee. Gaandeweg die crisis maakte het IMF zich grotere zorgen over de houdbaarheid van de Griekse schuld dan de Europese instellingen.
Opvallende rol Verenigd Koninkrijk
Donderdagavond waren er nog vijf kandidaten: naast Dijsselbloem en Georgieva waren dat Olli Rehn (oud-Eurocommissaris, momenteel president van de Finse centrale bank), Nadia Calviño (Spaanse minister van economie) en Mario Centeno, de Portugese opvolger van Dijsselbloem als voorzitter van de eurogroep.
Eerst trok Centeno zich terug, vrijdag gevolgd door de andere kandidaat uit Zuid-Europa, Calviño, en Olli Rehn. Dus bleven Dijsselbloem en Georgieva over.
Het Verenigd Koninkrijk, nog steeds volwaardig EU-lid, speelde een opvallende rol. De Britse regering onthield zich vrijdag van stemming omdat ze niet akkoord was met de procedure. Londen zou zelf inzetten op oud-minister George Osborne als IMF-topman, maar had hem in dit stadium nog niet naar voren geschoven. Het in Washington gevestigde IMF heeft zelf 6 september vastgelegd als uiterste datum voor kandidaatstellingen. Frankrijk wilde echter vrijdag al een beslissing forceren om de verdeeldheid niet de hele zomer te laten duren.
Het pikante aan de Britse opstelling is dat zo’n stemonthouding feitelijk neerkomt op een tegenstem. En dat terwijl de vorige regering-May Brussel heeft beloofd om de (beoogde) laatste maanden van het EU-lidmaatschap ‘loyaal’ mee te werken en geen blokkades zou opwerpen in de EU-besluitvorming.
Andere verhoudingen
Het voorbije Europese gehakketak wierp voor de zoveelste keer de vraag op hoe het toch mogelijk is dat anno 2019 de IMF-topbaan steevast naar een Europeaan gaat. Die ongeschreven wet gaat terug naar 1944, toen de aanstaande overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog afspraken om het leiderschap over de nieuw op te richten financiële instituties Wereldbank en IMF te verdelen tussen respectievelijk een Amerikaan en een Europeaan.
In de wetenschap dat beide instituties de hele wereld bestrijken, waar de internationale verhoudingen inmiddels totaal anders liggen dan in 1944, wordt die afspraak in toenemende mate een absurde anomalie. Eminente kandidaten uit toonaangevende economieën als China, India, Brazilië, Nigeria of Zuid-Afrika zijn nog steeds kansloos, puur op grond van hun nationaliteit.
In 2012 werd een voorzichtige poging ondernomen om deze achterhaalde benoemingscultus te doorbreken. Toen wierpen de gerespecteerde Nigeriaanse minister van financiën Ngozi Okonjo-Iweala (een vrouw bovendien) en de Colombiaanse oud-minister José Antonio Ocampo zich met de moed der wanhoop op voor het directeurschap van de Wereldbank. Het werd uiteraard toch weer een Amerikaan, al had Jim Yong Kim Zuid-Koreaanse wortels.
Sinds april van dit jaar staat Donald Trumps vroegere adviseur David Malpass aan het hoofd van ‘s werelds grootste ontwikkelingsbank.
Lees ook:
‘Het kabinet lobbyt voor Dijsselbloem als nieuwe directeur van het IMF’
Het kabinet voert een lobby voor Jeroen Dijsselbloem als nieuwe directeur van het Internationaal Monetair Fonds. Die plek komt vrij, nu Christine Lagarde de nieuwe voorzitter wordt van de Europese Centrale Bank.
