Eenling tegen de tijdgeest

'Jij moet dit weten! Jij bent toch een intellectueel?' Zijn Javaanse leraar priemde in een vol lokaal een vinger op zijn voorhoofd. Jeffry Pondaag (58), voorzitter van de Stichting Comité Nederlandse Ereschulden (KUKB), wist het antwoord niet op een moeilijke wiskundevraag. Maar wat de meester zei, snapte hij ook niet. Oké, zijn moeder was de dochter van een Belanda totok, een kaaskop die bij de PTT in Jakarta werkte. Maar dat maakte hem toch geen intellectueel, zoals de Javanen Nederlanders noemden?

Zijn vader was geboren in Noord-Sulawesi, zijn moeder in Jakarta. Hoezo hoorde hij niet bij hen, zijn vrienden? Vader Mozes, een trotse ondernemer in vorkheftrucks, had dan wel een Nederlandse naam, maar was nooit loyaal geweest. En nu zou Jeffry een Indo zijn? Een Indonesische Nederlander?

In dat klaslokaal ontbrandde het vuur waarmee Pondaag later in Nederland ten strijde zou trekken tegen arrogantie en onrecht, zoals hij het zelf noemt. Zijn laatste wapenfeit: een brief aan Hoorn om het omgestoten standbeeld van VOC-gouverneur Jan Pieterszoon Coen (1587 - 1629) vooral niet meer op zijn sokkel terug te zetten. Hij liet in 1621 op de Indonesische Banda-eilanden zo'n 15.000 inwoners vermoorden omdat ze handel dreven met de Engelsen. De gemeenteraad ziet niets in het plan en wil Coen eind oktober gewoon terug.

Maar veel belangrijker: het was Pondaag die de Nederlandse massamoord uit 1947 op inwoners van het Indonesische dorp Rawagedeh opnieuw onder de aandacht bracht. Militairen van de landmacht zochten er een verzetsstrijder, maar toen ze die niet konden vinden, schoten ze de mannen één voor één dood. Schattingen lopen uiteen van 150 tot 433. Pondaag haalde vorig jaar de toen 87-jarige Saïh Bin Sakam, de enige overlevende, naar de Tweede Kamer. De in mei overleden man woonde zeer afgelegen, had nooit gevlogen, laat staan een parlement bezocht.

Een politiek huzarenstukje, zeggen Kamerleden die in de aanloop met Pondaag te maken hadden. In de cementfabriek in Velsen-Noord waar hij werkt, werd hij van alle kanten gefeliciteerd toen de rechtbank Saïh Bin Sakam - postuum - en acht weduwes medio vorige maand in het gelijk stelde.

Pondaag kwam in 1969 met zijn broer en inmiddels gescheiden moeder aan het Noordzeekanaal wonen.

Een groep Indonesiërs die eerder was vertrokken, woonde al in Velsen vanwege de Hoogovens. 'Ga terug naar je apenland', zeiden autochtone Nederlanders desondanks tegen de toen 16-jarige Jeffry. Weer kookte hij. En hoezo dachten de mensen dat ze terroristen en rovers waren? Hadden zij niet gewoon voor hun vrijheid gevochten tegen de kolonisator Nederland? Pondaag hervond zijn vuur. Als iemand hem dan vroeg: 'Wat doe jij hier?', antwoordde hij: 'Als jij je eigen geschiedenis niet kent: bek houden'. Zijn huwelijk met een nuchtere Friezin uit Ooststellingwerf wist Jeffry niet te kalmeren. Hij zou zich voornemen: 'Ik doe wat ik doe en ik ga me niet meer inhouden'.

Niet dat hij een hekel heeft aan Nederlanders. Er zitten goede tussen, vindt hij. Neem oud-ambassadeur Nikolaos van Dam, die na de Rawagedeh-uitspraak in het Indonesisch over excuses sprak. Beter dan Balkenende (VOC-mentaliteit) of Rutte, van wie hij meer nog dan van Van Dam excuses wil voor de slachtoffers van het militaire optreden, maar die zijn brieven maar niet beantwoordt.

"Het is soms alsof zijn ogen vuur spuwen", zegt Maurice Ferares (89). Met nog drie anderen vormt hij het Comité voor Nederlandse Ereschulden. In 2007 kwam daar het voorvoegsel 'stichting' bij, want een comité zonder een KvK-inschrijving, dat vonden ze maar niets. "Pondaag is een Menadonees. Wist u dat? Dat is een eigenwijs volkje hoor", lacht Ferares. "Wanneer zijn missie voltooid is? Als de koningin haar excuses aanbiedt voor wat er is gebeurd", zegt de Joodse musicus/romancier.

Helemaal onlogisch was het dus niet dat Pondaag de Tweede Kamerleden Mariko Peters (GroenLinks) en Harry van Bommel (SP) onlangs zo ver kregen dat ze de Gouden Koets ter discussie stelden. Het paneel 'Hulde aan de koloniën' (1898) is een verwijzing naar de slavernij. Nog geen halve eeuw jaar nadat die was afgeschaft, foeterde Pondaag eind juni in een achterafkamertje in de Tweede Kamer. Door zijn legerjas maakte hij een militaristische indruk. Er werd besloten dat de politici de kwestie voor Prinsjesdag zouden aankaarten.

"Dat verhaal toont aan dat hij vindingrijk is", zegt Van Bommel. "Hij weet hetzelfde verhaal op verschillende manieren onder de aandacht te brengen. Het is ook een emotionele man. Het leed van die mensen lijkt een beetje in hem overgedragen. Maar anders dan andere lobbyisten - en daar zijn er veel van - is Pondaag oprecht. Dat maakt hem succesvol."

Dat Coen anno 2011 geen standbeeld meer zou krijgen, staat buiten kijf. Maar de beelden van hem staan er, vaak al ruim een eeuw. Ze horen inmiddels zelf bij de geschiedenis. Alleen al in Amsterdam staan er zeker drie, waaronder één op het oude hoofdkantoor van de Nederlandsche Handel-Maatschappij, soms ook wel de opvolger van de VOC genoemd.

Coen prijkt er sinds 1926 samen met de - ook niet onomstreden - gouverneurs-generaal Herman Daendels (1762 - 1818) en Jo van Heutsz (1851 - 1924). Daendels liet op Java ten koste van vele dwangarbeiders de duizend kilometer lange Grote Postweg aanleggen. Van Heutsz kreeg het rebellerende Atjeh op de knieën, maar richtte een slachting aan. In vijf maanden werden zo'n drieduizend inwoners gedood. Nadat diens beeld in Amsterdam-Zuid een paar keer was beklad, is het in 2004 omgedoopt tot het Monument Indië-Nederland.

De beelden boven het pand waar nu het Stadsarchief zit, vertegenwoordigen drie eeuwen tirannie en geweld. Historici zijn het er wel over eens dat het niet fraai was, maar zien in tegenstelling tot Pondaag vernieling of verplaatsing niet zitten. Als het aan hem ligt, moet het VOC-schip de Batavia een loods in, gaan de beelden neer en wordt de Coentunnel omgedoopt. Multatuli of Poncke Princen zijn goede vervangers, vindt hij.

Ulbe Bosma, onderzoeker bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam, is het daar niet mee eens. In 'Terug uit de koloniën' (2009) schrijft hij hoe wij omgaan met dat verleden. "Het heeft een historisch belang. Je mag best laten zien dat de VOC 's werelds eerste multinational was. Daar is niets mis mee. Als je alles wilt weghalen, moet je beginnen met de spoorbielzen. De aanleg van het spoor in het midden van de 19de eeuw is vrijwel volledig betaald door belastingopbrengsten uit het cultuurstelsel."

Bosma noemt het opvallend dat Pondaag juist nu komt bovendrijven. "Zijn strijd is dapper, want tegen de tijdgeest. Het past meer in het politiek-correcte tijdperk en niet in dat van de PVV die juist wil dat we trots zijn op ons erfgoed."

Pondaag heeft hélemaal niets met de term trots. "Hoezo? Dit is een land van mensenrechten. Jullie hebben mensen van kant gemaakt. Wie bouwt er nou zo'n schip na? Ik zou me schamen als ik trots moet zijn op de geroofde rijkdom waar mensen van vlees en bloed voor hebben moeten lijden. En hoezo lang geleden? Neem de slavernij. Daar vestigen jullie wel met succes veel aandacht op."

Omstreden dat zeker, maar ook ver weg
Bosma is het daarmee eens. "Het klopt dat de nadruk hier niet op oorlogsmisdaden ligt. Qua aandacht voor slavernij zijn we een middenmoter, maar wat oorlogsmisdaden betreft hobbelen we achteraan. Frankrijk doet dat bijvoorbeeld veel beter. Die hebben echt afstand genomen van wat er in Algerije is gebeurd. Maar dat is logisch. Het land lag dichterbij, men sprak er dezelfde taal. Bovendien kwamen er grote stromen vluchtelingen op hun af. Wij hadden de Molukkers, maar dat heeft er niet toe geleid dat we de hele periode onder de loep namen. Indonesië is voor ons gewoon te ver weg."

undefined