Een vader had twee dochters

Laat ik eerlijk zijn, ik heb dit altijd een onmogelijke geschiedenis gevonden, ik werd er iedere keer weer iebelig van als ik het hoorde en ik heb er tot voor kort dan ook nooit over gepreekt. Ik wist niet wat ik van dit simpele huis-, tuin- en keukentafereeltje moest denken, ik had er geen Boodschap aan. Ik dacht wel zo ongeveer te begrijpen waarom Maria het goede deel had gekozen, maar dat zij dat kon, was dan toch altijd nog mede dankzij de zorgzame Martha, want je zal maar even dertien man op bezoek krijgen! Bovendien, er is verscheidenheid van gaven. De ene mens mediteert graag, de ander is meer een doe-mens, en je moet die twee toch niet tegen elkaar uitspelen. Ik begreep ook nooit zo goed dat Jezus zich daarvoor leende.

En om nog even door te biechten: wat feministische theologen in dit verhaal lezen, veranderde weinig aan mijn iebeligheid. Er zaten, zo constateerden zij tot hun vreugde, ook vrouwen aan Jezus' voeten. En Jezus diende die vrouwen, hij vond het niet vanzelfsprekend door hen bediend te worden. Maria maakte zich met zijn instemming los uit de traditionele vrouwenrol en hij riep Martha op haar voorbeeld te volgen. Jezus wilde ook Martha uitleiden uit het diensthuis en een vrij mens maken.

Geen onzin, zo te horen, ik nam er met belangstelling kennis van. Maar ik bleef er tegelijkertijd onzeker over of dit het nu wel was, want welbeschouwd bleef het toch een alledaags tafereeltje van lang geleden in een of ander huisje in een of ander dorp. Had het verhaal niet meer te melden? Maar wat?

Een tijdje geleden kreeg ik ineens de sleutel in handen. Ik denk tenminste dat het de sleutel is, en als dat zo is, dan is het helemaal geen 'geschiedenis' maar dan is het een verhaal. Dan gaat het niet over twee vrouwen van vlees en bloed en dan speelt het zich ook niet af in een huisje in een dorp waar ineens dertien man op bezoek komen, maar dan gaat het verhaal over twee wijzen van geloven. Een gelijkenis is het. Die twee vrouwengestalten beelden samen Vrouwe Israël uit. Samen symboliseren zij het volk van God. Een vader had twee dochters.

Met het bijbelse beeld van een Vader met twee zonen zij wij langzamerhand vertrouwd. Kaïn en Abel, Jakob en Ezau, de verloren zoon en de oudste zoon die thuis bleef, die contrastfiguren kennen we.

Met het beeld van twee dochters, twee zusters die twee werelden uitbeelden, zijn we minder vertrouwd. Met het beeld van één vrouw die het Godsvolk uitbeeldt weer wel, zoals ook een vrouw, de Maagd Marianne, Frankrijk symboliseert. In de bijbel wordt God ons getekend als een hemelse Bruidegom, in liefde verlangend naar Vrouwe Israël. Als een minnaar is hij, dingend naar de hand van zijn Bruid. Zo kennen we allen het verhaal van de Maagd Maria die zo ontvankelijk is voor de Geest van God en die daarmee het ware Godsvolk uitbeeldt: “Zie de dienstmaagd des Heren, mij geschiede naar uw woord. Kom mij overschaduwen, kom in mij, zo zal ik vruchtbaar zijn.” Zoals wij ook vertrouwd zijn met het beeld van het Bruiloftsmaal, waar de innige gemeenschap van God en de mensen wordt gevierd.

Maar voorlopig is dat toekomstmuziek, het Godsvolk is niet eensgeestes en zit te kibbelen. Vrouwe Israël is innerlijk verdeeld. Twee zielen wonen in haar borst. Er zit een Martha en er zit een Maria van binnen, en die twee zusjes, dat kun je zo hebben, liggen met elkaar overhoop. Samen symboliseren zij het innerlijk verdeelde volk van God.

Martha is bedrijvig. Zij beeldt de wetsgetrouwe orthodoxie uit. Zij houdt het huis op orde. Plichtsgetrouw en nauwgezet doet zij wat van haar wordt verwacht. Ze houdt zich aan de regels en heeft het zo druk met het volgen van alle traditionele voorschriften, dat ze gewoonweg geen tijd heeft om de messiaanse boodschap te horen. De oudste is zij. Ze voelt zich echt verantwoordelijk voor het huis. Het is dan ook haar huis, en ze wil het erfdeel van haar voorgeslacht zo zuiver mogelijk bewaren. Zo wil zij God dienen.

Maria is later geboren. Meer vrijgevochten. De regels van het huis kunnen haar eerlijk gezegd gestolen worden. Ze gedraagt zich alsof ze boven de Wet staat. Maar uitgerekend zij is een discipel van Jezus. Zij zit 'aan zijn voeten', luistert naar het woord van haar Heer. Het is niet toevallig dat zij de naam Maria draagt. Als haar naamgenoot, de maagd Maria, zo ontvankelijk is ze: “Zie uw dienstmaagd, mij geschiede naar uw woord. Kom in mij. Zo zal ik vruchtbaar zijn en zo zal ik u volgen op de weg uit het diensthuis van mijn angsten naar de stad van de vrede.”

Martha zit kwaaiig orthodox te wezen. Nu mag je natuurlijk best orthodox zijn, als je het maar in vrijheid bent, niet verbeten, verbitterd of verzuurd. En als je maar nooit de weg die een ander meent te moeten gaan, veroordeelt en verkettert. En als je die ander maar niet veroordeelt en verkettert. Want het belangrijkste is en blijft dat je in liefde open staat voor God en voor wie God op je weg zendt. Martha had best mogen blijven kokkerellen en bedienen. Als ze dat in liefde had kunnen doen, was dat haar bijdrage aan de komst van de Messias geweest. Dan had ze ook niets hoeven zeggen en dan had Jezus ook niets gezegd, hij had haar alleen maar bedankt voor de genoten gastvrijheid.

Maar ze klaagt, en ze klaagt aan. Jezus zit in haar huis liefde uit te stralen en Martha loopt met een kwaad gezicht spijs en drank te verstrekken. Welbeschouwd is dat vloeken. Jezus vertelt in vrijheid over zijn vader in de hemelen, terwijl Marha driftig door de kamer draaft, gevangen in woede en blind voor de engel Gods, die bij haar zijn intrek heeft genomen.

Maria ziet het wel. Zij is ontvankelijk voor het nieuwe dat met Jezus in huize Israël is binnengekomen, en zij laat met graagte de boel de boel, want wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen. Zij zet zich aan Jezus' voeten en luistert. Wie is deze ? Hij is ook met de Wet in de weer, maar zo anders dan Martha en zo anders dan de schriftgeleerden. Hij leert haar met nieuwe ogen naar God te kijken en naar de mensen en naar zichzelf. Maria drinkt zijn woorden in.

Martha durft in deze gelijkenis die overgave niet aan en verhardt zich in haar taken. Zij wordt in het ongelijk gesteld. Zoals in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan, die onmiddellijk aan dit verhaal voorafgaat, de priester en de leviet in het ongelijk worden gesteld. De eerste gelijkenis gaat over het leven, de tweede over de leer.

Een vader had twee dochters. Twee wijzen van geloven beelden zij uit. Ze wonen in hetzelfde huis. Ze leven in ieder mens, mannetje of vrouwtje. Ze horen bij elkaar, lijken sprekend op elkaar, zoals ook hun namen sprekend op elkaar lijken. Ze zijn van alle tijden.

Martha is in beslag genomen door het vele bedienen. En natuurlijk, het woord moet vlees worden, het moet worden gedaan. Maar als het geloof een kramp wordt of een vlucht, dan is onze godsdienst ontspoord en onze mensendienst ook. Als onze naastenliefde dient om eigen angsten te bezweren zijn wij onvrij en nog in het diensthuis gevangen. Als wij dienen om stiekem te heersen is ons geloof een karikatuur van zichzelf geworden.

Maria zit 'aan de voeten van Jezus', onbezorgd, in vertrouwensvolle overgave. Die kun je niet organiseren. Maar je kunt wel stil en ontvankelijk worden van binnen en je open stellen voor het Woord van de Heer: “Zie uw dienstmaagd, zie uw dienstknecht, mij geschiede naar uw woord, kom in mij, dat ik vrucht drage.” Woorden ook door de mystici gebeden, in vervoering, de eeuwen door.

“Martha, Martha, wat maak je je bezorgd!”, horen we Jezus zeggen. “Trek op uit het diensthuis van je angsten en ga met Maria mee naar de stad van de vrede. Zij heeft het goede deel gekozen. Ze heeft een geheim dat haar niet zal worden ontnomen. Ik wens jullie een goede reis, samen. Eens zien wij elkaar op het grote Bruiloftsfeest. Voor altijd vereend.”