Een straat met weinig prikkels

Als hij zijn hoofd wil leegmaken, fietst of wandelt Albert (50) naar de Oostvaardersplassen, het natuurgebied dat vlakbij is. Nooit gaat hij dan de andere kant op, die van de stad. Want mensen, die kunnen hem verstoren. "Toen ik nog in Utrecht woonde, kwam ik vrijwel nooit buiten. Als ik naar de supermarkt moest voor mijn melk, kaas en brood nam ik de zijstraatjes om de drukke hoofdstraat te vermijden. Daar stonden vaak groepjes jongeren. Als ik psychotisch was en er werd wat tegen me gezegd, dan stormde ik er gelijk op af. Ik had dan een heel grote mond en moest uitkijken dat ze mij niet sloegen."

Hij wil niet met zijn naam in de krant - het stigma is nog steeds sterk. "Noem mij maar Albert." Hij woont sinds een halfjaar aan het Kick Wilstraplantsoen in Almere en prijst zich gelukkig met de extra dikke muren om hem heen. "Hiervoor woonde ik in een gehorig huis. Daar werd ik helemaal gek. Als ik tegen een psychose aanzit, heb ik extreme last van geluiden. Die woning stond aan een drukke doorgaande weg. Ervoor was ook nog een bushalte, waar wachtende passagiers een praatje met elkaar maakten. Ik ging aan de haal met wat zij vertelden. Ik dacht dat het over mij ging."

De rust in het carrévormige huizenblok met binnentuin blijkt een weldaad voor Albert. Weliswaar hoort hij zijn buren wel eens schreeuwen, maar daar heeft hij alle begrip voor. "Het is juist leuk dat de mensen hier allemaal wat hebben." Verder mijdt hij de overige bewoners het liefst, al lukt hem dat niet tijdens de avondmaaltijden in de gezamenlijke ruimte. "Ook dan is het voor mij snel te druk."

Gespannen
Het is verre van vanzelfsprekend dat Albert de verslaggever in zijn huis laat. Hij is in de speciale straat 'met sprongen opgeknapt', maar nog steeds zit hij angstvallig achter zijn met dichte vitrages bedekte ramen. "Onbekende mensen, daar heb ik altijd een beetje moeite mee. Ik zit nu ook te zweten. Als ik aldoor prikkels krijg, raak ik heel gespannen. Juist dan, dat is onderzocht, word ik psychotisch."

Zorgassistente Anneke Wignand, die bij het gesprek is, heeft zojuist geholpen bij de afwas. Albert: "Ik had een hele grote vaat staan en dan zeg ik 'sorry, maar ik zie het even niet zitten', en dan helpt ze mee." Wignand, of een van haar collega's, komt twee keer per week een uur bij de bewoners langs. "Voor hulp bij een huishoudelijk karweitje, maar het kan ook zijn dat we gaan fietsen, als iemand te angstig is om alleen buiten te komen. Ondertussen luister ik en kijk hoe het met iemand gaat", vertelt Wignand.

De speciale straat biedt ondersteuning maar nadrukkelijk geen intensieve behandeling, waardoor de mogelijkheid ontstaat een eigen huis in een gewone straat te hebben. De bewoners kunnen voor een kopje koffie, de avondmaaltijd of een praatje met medebewoners en medewerkers naar de gezamenlijke 'inloop'. Dag en nacht dag is er voor hen een aanspreekpunt. Dat zorgt ervoor dat eventuele problemen sneller worden gesignaleerd en opgelost.

Nare herinneringen
Deze vorm van beschermd wonen biedt niet alleen veiligheid en vertrouwen voor de mensen met schizofrenie, ook voor de buurt. Een psychiatrisch patiënt in de straat of het portiek veroorzaakt nogal eens burenoverlast; huisraad dat naar beneden wordt gegooid, lawaaioverlast en dreigbrieven in de bus. Buren weten vaak niet beter dan 112 te bellen. Albert weet er alles van. Hij heeft nare herinneringen aan de keren dat zijn psychoses ertoe leidden dat hij in een cel belandde.

Amsterdam doet sinds een halfjaar een proef met een psycholance voor acuut verwarde mensen. Zieke mensen horen niet geboeid op de achterbank van een politieauto, vinden de initiatiefnemers. Ook in Den Haag regelt de politie efficiënte zorg voor verwarde personen, opdat zij niet in een cel terechtkomen.

Zorginstelling Triade zorgt er al bijna tien jaar voor dat ook de woonomgeving afgestemd is op mensen met een psychiatrische ziekte. Triade gaf gehoor aan een oproep van ouders van kinderen met schizofrenie. Die zochten, gefrustreerd door ervaringen met zware behandelprogramma's door de GGZ, een zo normaal mogelijk leven voor hun kinderen. Sindsdien biedt Triade hen en anderen onderdak in veertig woningen in Almere en sinds 2011 in een even groot aantal huizen in Lelystad.

"Ook daar is het een succes.", zegt bestuurssecretaris Renate Lanjouw van Triade. Het afgelopen jaar zijn enkele bewoners van het Kick Wilstraplantsoen, toe aan een nieuwe fase, ergens anders in de wijk gaan wonen. "Het bieden van een prikkelarme omgeving zorgt er sowieso voor dat mensen met schizofrenie niet terug hoeven te vallen op veel duurdere, intensieve, zorg", aldus Lanjouw. Door de overheveling van zorgtaken van Rijk naar gemeente vanaf komend jaar is de vrees van Triade dat nieuwe psychiatrische patiënten niet meer in speciale straten terechtkunnen. Nu kan dat ook in Breda, Leusden, Den Bosch, Oldenzaal, Rossum en Terneuzen.

Geweld in mijn hoofd
Voor Albert kwam in Almere een einde aan een problematisch kluizenaarsbestaan. In zijn huis in Utrecht kreeg hij één keer in de week bezoek, van de psychiater die bij hoge uitzondering naar hem toe kwam. "Ze hebben het etiketje schizofrenie-paranoïde op mij geplakt", vertelt Albert. "Ik schudde onder meer auto's af, omdat ik dacht dat ze me achtervolgden en misschien achtervolgden ze me ook wel. Wat ik ook heel vaak heb, is geweld in mijn hoofd. Dat zijn wreedheden die zich maar blijven herhalen. Het met hakmessen op elkaar inslaan zoals de Hutsi's en de Tutsi's in Rwanda deden, dat had ik allang gezien. Ik denk dan dat ik het voorspel. Ondertussen hebben ze dat uit mijn hoofd gepraat, en dat zeg ik ook tegen mezelf, maar het werkt niet altijd." Albert is blij dat hier medewerkers zijn bij wie hij iedere dag zijn werkelijkheid kan toetsen.

Wouter (39), bewoner van het eerste uur, wil niet voor de rest van zijn leven aan het Kick Wilstraplantsoen wonen, al weet hij hoe het was in een 'gewone' straat. Na onder meer een verblijf op de afdeling psychiatrie van het ziekenhuis in Ermelo en een jaar in het AMC in Amsterdam woonde Wouter zelfstandig in Lelystad. Hij had er nauwelijks contact met zijn buren. "Schizofrenie is een beladen woord. Mensen in de wijk zijn bang en houden afstand. Dat doet pijn. Ik ben een mens, net als iedereen."