Een stem als een diamant

"Wat haar voor mij heel bijzonder maakte, was haar zanginstinct. Ze kwam uit een eenvoudig milieu, waarin muziek geen vanzelfsprekende plaats innam. Het zingen kwam echt bij haarzelf vandaan. Ze móest zingen. En dat deed ze heel intuïtief. Je voelt bij haar het vermogen om te weten hoe ze moest zingen. Dat zanginstinct is iets heel bijzonders."

"En dan dat kristalheldere geluid. Een stem als een diamant. Die stem is niet helemaal mijn stemtype - ik houd ook niet zo van belcanto - maar die was natuurlijk weergaloos. Ik weet nog dat ik haar in 1996 - toen ze al een tijd was gestopt - weer hoorde zingen op een gala voor impresario Pieter Alferink. Wat een wereldwijf, dacht ik toen."

"Ze was een opvallend ongecompliceerd, warm, echt Amsterdams mens. Dat anti-diva-achtige dat ze had, doe-maar-gewoon, is wel een voorbeeld voor me geweest. Ik vond het ook altijd bijzonder dat ze heel blij was met mijn succes, als zangeres van een volgende generatie."

"Het is opvallend dat alle grote zangeressen van haar generatie, zoals Aafje Heynis, Gré Brouwenstijn, in Nederland miskend waren. Ze moet zich eenzaam hebben gevoeld. Gelukkig is die erkenning toch gekomen."

Sopraan Charlotte Margiono over Cristina Deutekom

In een opname van de Vara uit 1968.

'Ein Abend in Wien', met Marco Bakker.

Haar stem was een zeldzaam fenomeen: jeugdig, krachtig en doordringend. Een stem die schijnbaar moeiteloos de hoogste regionen opzocht en zich hemels vibrerend recht het hart in zong. Een stem ook die met die onnavolgbare 'jabadabadoe'-techniek (zo omschreef ze het zelf) de ingewikkeldste coloraturen aankon.

Door die stem was Cristina Deutekom dé Koningin van de Nacht. Deutekom overleed in de nacht van donderdag op vrijdag in het VU medisch centrum, nadat zij eerder die week in coma was geraakt na een val van de trap.

Ze zong de rol uit Mozarts 'Die Zauberflöte' met adembenemend gemak. "De techniek is perfect, de staccato's trefzeker en staalhard als dolkstoten, de hoge F's allemaal spatzuiver", zei de Amerikaanse stemmenkenner Paul Jackson van The Metropolitan Opera in 1968 over haar vertolking.

Maar La Deutekom had meer in huis dan een briljante techniek. In een opname van 'I Puritani', live in het Teatro Colón in Buenos Aires, is te horen hoe zij een climax magistraal opbouwt. Ze zingt wat aarzelend de drie tonen die de opstap zijn naar de hoogste toon, houdt die dan even aan zoals het hoort, en daalt in twee tonen weer af, waarbij de laatste toon een formidabele vocale opzwieper krijgt.

Je hangt als het ware met haar aan die hoogste noot, die niets anders is dan een voorbode voor die lagere, en glijdt dan heerlijk met haar naar beneden. Niet de hoogste noot vormt de climax, maar die ene daaronder. Dat was haar vocale intuïtie en intelligentie.

undefined

Hollandse nachtegaal

In het buitenland was ze vanwege die kwaliteiten een diva. Ze zong in alle belangrijke operahuizen en met alle grote zangers en dirigenten van haar tijd. Denk aan Luciano Pavarotti, Placido Domingo, José Carreras, en Franco Corelli.

Steevast kon ze ovaties in ontvangst nemen. Na een optreden in het Londense Covent Garden in 1968 schreef het blad Opera dat 'we na Maria Callas hier iets soortgelijks nauwelijks hebben kunnen horen'. In Venetië heette ze na haar optreden de Hollandse nachtegaal.

In eigen land werd wat besmuikt gedaan over die successen. In kranten ging het telkens weer over haar eenvoudige komaf en haar huisvrouw-imago. "Het schijnt hier een algemene gewoonte mensen die zich met traditionele theatervormen bezighouden, niet voor vol aan te zien," zei ze er ooit over. "In het buitenland werd ik altijd beschouwd als een volwaardige gesprekspartner."

Cristina Deutekom werd in 1931 geboren in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt. Via een amateurkoor raakte Stientje Engel, zoals zij eigenlijk heette, aan het zingen. Al op het conservatorium - ze betaalde de opleiding met het loon dat ze verdiende als kousenstopster - viel ze op door het gemak waarmee ze hoge noten haalde.

undefined

Schwarzkopf

Ze werd ontdekt door de aria van de Koningin van de Nacht. Die zong ze in de kleedkamer om zich in te zingen voor een andere rol. Elisabeth Schwarzkopf die zich in een andere kleedkamer voorbereidde op de hoofdrol, hoorde het met stijgende verbazing aan, met als gevolg dat Deutekom op Schwarzkopfs voorspraak in alle grote theaters werd uitgenodigd voor die rol.

Het blijft bijzonder om te horen hoe zelfverzekerd en trefzeker ze de coloraturen plaatste. Geen wonder dat ze voor het grote publiek samenviel met deze rol.

Daar was ze zelf niet blij mee. Ze hield meer van Lucia di Lammermoor van Donizetti, Elvira uit 'I Puritani' van Bellini, of Medea van Cherubini. Net als bij haar Norma uit de gelijknamige opera zijn dit rollen waar ze de woede-turbo aan kon zetten. Deutekom vond het heerlijk om 'feeksen' te spelen, zo zei ze.

Of ze echt plezier beleefde aan haar leven als ster is de vraag. Het is bekend dat ze erg nerveus was voor optredens. Ook miste ze Amsterdam als ze lang van huis was, ondanks de nietaflatende steun van haar man Jaap, die altijd met haar meeging.

undefined

Hartklachten

Toen ze op haar 54ste vanwege hartklachten stopte met optreden, vond ze het goed zo. Op latere leeftijd zei ze daarover: "Ik vond en vind het fijn dat ik uitgezongen ben. Ik heb alles gegeven. Wat moet je dan nog meer? Ik vond het ook niet leuk meer, het voelde niet meer goed."

Voor de fans was het jammer, want ook het aantal opnamen van haar is beperkt. Er circuleren wel allemaal illegale opnamen van optredens. Die worden druk verspreid.

Na haar pensioen ging Deutekom in Amsterdam-Buitenveldert wonen. Ze bleef actief als zangpedagoge en coach. Ook zette ze het Cristina Deutekom Concours voor jonge zangers op.

undefined

Vibrato

Dat ze nog steeds kon zingen bleek in 1996 toen ze tijdens een gala in het Concertgebouw voor impresario Pieter Alferink een aria uit 'I vespri siciliani' zong. Het gemak waarmee ze dat deed was verbluffend. In 2004 kreeg ze een herseninfarct, waardoor praten lastig werd.

Ondanks alle internationale successen bleef Deutekom nuchter en onopgesmukt. In interviews nam ze geen blad voor haar mond. Als reactie op het vibrato-loze zingen in barokmuziek zei ze: 'Alleen een dooie heeft geen vibrato'.

Opvallend is hoeveel waarde ze hechtte aan andere zaken dan vocale techniek. "Zingen is ook houden van de mensen om je heen. Als je geen begrip en liefde voor mensen kunt opbrengen, kun je niet zingen zoals ik dat deed," zei ze in een interview.

En in antwoord op de vraag wat er moeilijk is aan het zingen van de muziek van Verdi zei ze: "Het interpreteren en emotioneel doorgronden van de rollen."

Cristina Deutekom is 82 jaar geworden.

undefined