'Een roman met een boodschap is een pamflet'

Het is gevaarlijk cakejes eten bij Mensje van Keulen. Voor je het weet, heeft haar abessijnse kat een stukje van het gebak te pakken. Het is een mooi dier, zegt de interviewer. Het is een lief dier, zegt de schrijfster.

Van Keulen (67) is al begaan met dieren zolang ze zich kan heugen. Ze was zelfs nog even lijstduwer voor de Partij voor de Dieren. "Dat is, sinds de partij in de Tweede Kamer zit, niet meer nodig."

Soms schiet er een kat voorbij in haar verhalen. Of toevallig een keer een hond. Maar dieren zijn geen thema binnen haar oeuvre. Als er bij haar al zoiets is als een thema. Misschien. Misschien niet. Volgens Van Keulen maken haar personages voor een flink deel uit wat er gebeurt. Tijd om na te denken over een thema is er niet eens. Als het ene verhaal klaar is, staan er alweer nieuwe personages te wachten.

In het oerboek 'De schriften wachten' (2008) schrijft ze in het voorwoord: 'Ik zou, al zijn al die personages me dierbaar, geen boek willen schrijven dat op een voorgaand boek lijkt'. Toch is haar jongste roman 'Liefde heeft geen hersens' (2012) een echte Van Keulen. Omdat de mensen erin zo echt zijn.

Ontwaart u een rode draad in uw werk?

"Daar denk je zelf helemaal niet bij na. Dat voorwoord in het oerboek gebeurde op verzoek, en voelde een beetje als moeten. Ik vind het moeilijk om zo naar mijn eigen schrijverschap te kijken. Het is zo complex. Ja, misschien is er, zoals in 'Liefde heeft geen hersens', sprake van het contrast tussen volks en elitair. Dat zit er wel een beetje in. Ik kom uit Den Haag, daar zijn die verschillen sterk. Ik ben met dat contrast opgegroeid. Mijn moeder maakte schoon tot aan haar dood en mijn vader werkte op een bank met uitzicht op het Buitenhof, een plein dat grenst aan het Binnenhof.

"Ik groeide als kind op in een boomloze volksstraat en belandde op de middelbare school tussen meisjes uit 'de gegoede klasse'. Maar verder...

"Ik denk dat ik alleen bij de roman 'Engelbert' uit 1987, over een slager, bewust heb gekozen voor een thema, dat overigens maar af en toe de kop opsteekt. Die roman moest geschreven worden, omdat ik al jaren moeite had met dieren eten."

Is een onderwerp er al voor u begint met schrijven? Of dient het zich gaandeweg aan?

"Ik zou het inderdaad eerder een onderwerp dan een thema noemen, want het zijn meer losstaande verhalen. Er is wel een verschil tussen het schrijven van romans en korte verhalen. Een kort verhaal ontstaat vaak aan de hand van een enkele notitie, die ik soms al jaren heb liggen. Aantekeningen die me kunnen invallen tijdens het werken aan een roman. Bij het titelverhaal van 'Een goed verhaal' luidde die notitie bijvoorbeeld: 'keurige heer vindt portemonneetje'. Over het vervolg had ik nog geen idee toen ik eraan begon. Dat vult zich in terwijl ik aan het schrijven ben.

"Ik zie wel altijd wat voor me. Ik zie personages en ten dele het verhaal. De personages sturen dat verhaal ook bij, reiken details aan. Bij 'Liefde heeft geen hersens' stonden al wel de contrasten tussen de personages vast - bij fictie gaat het altijd om een confrontatie. Maar dat Harro zich zo zou ontwikkelen, had ik niet voorzien.

"Fictie schrijven is een onzekere zaak. Je weet niet hoe het zal uitpakken. Het is lastig, het kan vreselijk zijn, maar het is spannend. Vooral het begin kan een strafklus zijn. Ik zit nu ook al maanden vast in een novelle."

Houden de onderwerpen in uw romans gelijke tred met uw levensloop?

"Nee, ik zie dat toch als twee verschillende werelden. Met je personen - ik zeg eigenlijk liever personen dan personages - kun je juist ook een andere wereld scheppen dan die van jezelf. In mijn eerste verhalen is wel vrij veel autobiografisch. Het persoonlijke vloeit natuurlijk altijd ergens je werk binnen, dat is overal in de kunst. Met fictie... ach, wat is dat moeilijk uit te leggen.

"Ik merk wel dat ik er nu anders tegenaan kijk. Ik ben het verhaal belangrijker gaan vinden, ik ben niet meer vies van een zeker plot. Je hoeft niet met je lezer rekening te houden. Maar het mag wel, waarom niet? Een schetsmatig verhaal kan mooi zijn, maar het mag ook wel degelijk ergens naartoe voeren. Wat natuurlijk niet betekent dat je alles moet voorkauwen en uitleggen. In 'Liefde heeft geen hersens' laat ik Harro bijvoorbeeld denken, terwijl hij Romy nakijkt: 'ze heeft al een hele tijd niets nieuws gekocht'. Die zin vat veel samen over hoe lang hij haar al gadeslaat en hoe hij op de hoogte is van haar garderobe. Maar ik dwaal geloof ik erg af, hè?

"Ik bedoel te zeggen: fictie is anders dan non-fictie. Er zijn niet de feiten of de al vaststaande geschiedenis die non-fictie biedt, het is geen verslag. Daarom blijft het ons misschien ook beter bij. Als je mensen vraagt wat er beklijft, is dat fictie. Emma Bovary, Dracula, Tom Sawyer, Faust, Frits van Egters, Eline Vere, Lolita, noem maar op; het gecompliceerde van een karakter in combinatie met een verhaal, en een eigen stijl."

Is een thema tegelijkertijd een boodschap?

"Als er een boodschap in fictie zit, als het daar overduidelijk om draait, dan is het geen goede roman meer, verwordt het tot een pamflet. Dat zou heel vervelende literatuur opleveren. Ik kan erg te doen hebben met mijn personages, ze kunnen me vermaken, me bedroefd maken, maar op zich maakt het niet uit of ze wel of niet aardig zijn. Zolang ze maar verrassen."

Toch kan ik me juist bij u - als voormalig lijstduwer van de Partij voor de Dieren - voorstellen dat het verleidelijk is om de lezer iets mee te geven, zoals dat heet.

"Nee, ik doe dat in mijn werk niet, of het gebeurt verscholen. Ik schrijf over mensen. En dieren- en mensenleed, dat ligt dicht bij elkaar, hoor. Als je geen empathie met dieren hebt, kun je ook moeilijk compassie met mensen hebben. Ik heb dat inmiddels te vaak gezien.

"Ik laat in 'Liefde heeft geen hersens' de zoon van Romy overigens een fikse monoloog houden over hoe er met dieren wordt omgesprongen. Ik laat ook Harro's moeder een en ander te berde brengen tegen de multiculturele samenleving, maar dat doe ik om haar daarmee te laten zeggen dat ze bang is, dat haar wereld kleiner is geworden."

Ik zit vast in een novelle, zei u daarnet. Wat is er aan de hand?

"Ik vorder drie woorden per dag en ga er dan weer vijf terug."

Het ziet er anders vanzelfsprekend uit bij u. Alsof het zo uit de losse pols is opgeschreven.

"Misschien is dat wel waarom het zo lang duurt. Ik schrijf het eerst allemaal met de hand. Als het goed gaat, zodra je greep hebt, zit je op een gegeven moment helemaal in de geest van je personages. Dan val je, al heb je de regie, met ze samen. Maar het kan, zoals nu, een tijd duren voor je zover bent. Ik denk dan: misschien is het nu wel op, misschien heb ik alles wel verteld."

Kom, kom. Dat zegt u vast bij elk nieuw boek.

"Ja, dat klopt. Maar er kan zoveel weerzin en afschuw zijn ten aanzien van dat schrijven. Dan struikel je weer over al die keuzes die je kunt maken. Dat is het moeilijkste van schrijven: die keuzes.

"Toch is er elke keer het verlangen om aan het werk te zijn. Vooral als het niet kan, tijdens een etentje of zo. Dan denk ik: ik zou zo graag in mijn werkkamer zijn. Ik wil ook niet klagen. Zo is het altijd gegaan. Ik heb ook nooit besloten 'om te gaan schrijven'. Ik fantaseerde en schreef van jongs af aan, het hoorde erbij."

En het zal er nog wel even blijven.

"Als ik om me heen zie dat vrienden en familie wegvallen, dan denk ik wel geregeld: als ik dat waar ik nu aan werk maar afkrijg. Als de roes er is, lukt het. Ja, die roes moet er zijn.

"Een roes waarin je gevangen bent, waarin de tijd ook wegvalt."

Wie is Mensje van Keulen?
Geboren: Den Haag, 10 juni 1946

Woonplaats: Amsterdam

Belangrijkste boeken:

'Bleekers zomer' (1972)

'Olifanten op een web' (1997)

'De gelukkige' (2001)

'De verhalen'

(2011, veertig jaar verhalen)

'Liefde heeft geen hersens' (2012)

Voornaamste prijzen en nominaties: Annie Romeinprijs, Charlotte Köhler Prijs. Tien keer op een longlist (Ako, Libris, Gouden Uil en Opzij), die resulteerden in vijf shortlists.

undefined