Een reconstructie van de mensen en instanties met wie terreurverdachte Hardi N. te maken kreeg

1. RECHTER

Hardi N. (34) heeft in 2014 voorbereidingen getroffen om zich in Syrië aan te sluiten bij een jihadistische groepering. Dat is een ernstig vergrijp en vraagt om een passende straf, concluderen eerst de rechtbank Rotterdam en, nadat N. in hoger beroep is gegaan, ook het gerechtshof in Den Haag. Zijn verhaal dat hij naar Syrië wilde om weeskinderen te helpen, wordt beide keren in de rechtszaal als ongeloofwaardig van tafel geveegd.

De Arnhemmer van Iraakse afkomst krijgt op 6 oktober 2017 door het hof een celstraf van twee jaar opgelegd, waarvan 21 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van drie jaar. Ook moet hij zich houden aan allerlei voorwaarden.

Dat het hof geen lange celstraf oplegt, komt onder meer doordat N. positieve ontwikkelingen laat zien. Zo houdt hij zich aan de afspraken en is hij bezig de banden met zijn familie aan te halen. Een gevangenisstraf kan dat doorkruisen, vreest het hof. Wel koppelen ze de voorwaardelijke straf aan allerlei eisen, die erop gericht zijn dat N. niet terugvalt.

Toen hij donderdag werd gearresteerde zat hij nog in het voorwaardelijke deel van zijn straf.

2. GEVANGENIS

Als alle andere jihadverdachten wordt Hardi N. na zijn arrestatie geplaatst op de speciale ‘terroristenafdeling’ van de gevangenis in Vught. Die is ingericht om het jihadisten onmogelijk te maken medestanders te werven in reguliere gevangenissen. De vrees dat de gedetineerden in Vught elkaar verder aansteken is ongegrond, concluderen onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen bij een evaluatie acht jaar geleden, omdat het regime heel streng is. Te streng, klaagde N. met mede-verdachten twee jaar terug. De Groningse onderzoekers wijzen op een ander risico: verblijf op een ‘terroristenafdeling’ geeft misschien aanzien en zorgt zo voor radicalisering van anderen buiten de gevangenis.

3. RECLASSERING

Tegen de tijd dat N. vorig jaar definitief wordt veroordeeld, zit hij al lange tijd niet meer in de cel. Dat betekent niet dat zijn straf erop zit. N. moet zich aan door de rechter opgelegde regels houden, de reclassering houdt dat in de gaten.

Die organisatie is de enige instantie die vanaf het moment van aanhouding tot de terugkeer in de maatschappij bij een verdachte betrokken is. Terreurverdachten krijgen te maken met het speciale Ter-team (terroristen, extremisten en radicalen), dat momenteel 43 personen onder zijn hoede heeft. De reclasseringsmedewerkers van dat team zijn getraind om in gesprek te gaan over ideologie en om het gedrag van de terreurverdachten te duiden. Niet dat die een andere bejegening krijgen dan verdachten van andersoortige delicten, maar ze kunnen wel specifieke problemen hebben. Zoals weerstand en wantrouwen richting de Nederlandse autoriteiten.

4. PSYCHIATER

De rechters vinden dat Hardi N. zich moet laten behandelen voor de posttraumatische stressstroornis (PTSS) die bij hem is vastgesteld. In de 21 maanden dat hij voorwaardelijk vrij is, moet hij naar gespecialiseerde psychiaters. “Er zijn goede traumabehandelingen, maar het is belangrijk dat iemand gemotiveerd is”, zegt Ko Hummelen, forensisch psychiater en hoogleraar in Groningen. Het dreigement dat een cliënt weer de cel in moet als hij niet komt opdagen, is een stok achter de deur. Maar of iemand dan ook zelf gemotiveerd is, is de vraag. “De kunst is om in korte tijd een relatie op te bouwen.”

Als de reclassering van de psychiater wil weten hoe de behandeling vordert, moet diens cliënt, de veroordeelde, toestemming geven. Geeft hij die niet, dan loopt hij het risico dat de reclassering haar toezicht neerlegt en dat hij alsnog zijn voorwaardelijk strafdeel moet uitzitten. Geeft hij die toestemming wel, dan vertelt hij misschien niet alles aan zijn psychiater, omdat hij niet wil dat de reclassering het hoort. De behandelingskansen worden zonniger als de veroordeelde zijn leven op orde heeft – zoals een huis of een baan.

5. ISLAMDESKUNDIGE

Een andere voorwaarde, dat N. regelmatig met een islamkenner moet spreken over zijn geloof, is in eerste instantie zijn eigen voorstel. Hij zegt tegen de rechter te twijfelen of hij de basis van de islam wel goed heeft begrepen. Die gesprekken worden gevoerd door mensen die de reclassering uitzoekt.

“Ik denk dat het pas werkt als je die gesprekken laagdrempelig voert”, zegt imam Azzedine Karrat van de Essalammoskee in Rotterdam. “Je moet ze zelf laten twijfelen aan hun gedachtegoed. Ik betwijfel of dat kan in een paar gesprekken met iemand die door de overheid is aangewezen. Die stuit op wantrouwen.”

Die gesprekken zijn geen ei van Columbus, zegt Martijn de Koning, deradicaliseringsonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. “Een doorgewinterde radicaal zal zich daardoor niet snel aanpassen. Die begrijpt heus wel dat zijn gesprekspartner niet komt vertellen ‘je bent goed bezig’. Je moet proberen een gesprekspartner te worden voor iemand die alleen met mensen in zijn eigen kringetje praat.”

6. ADVOCAAT

Advocaten die regelmatig terreurverdachten bijstaan, hebben zich al vaker kritisch uitgelaten over het arsenaal aan voorwaarden waarmee een terreurverdachte te maken krijgt. Contactverboden, gebiedsverboden, gesprekken met een islamdeskundige, het lijkt inmiddels standaard als er terrorisme in het spel is, zegt Tamara Buruma, advocaat bij Prakken d’Oliveira.

Dat schept ook verwachtingen, stelt zij. Alsof een lange lijst aan maatregelen elk risico beteugelt. Terwijl de vraag is hoe groot het risico überhaupt is. Want als iemand echt als gevaar wordt gezien, wordt hij wel veroordeeld tot een celstraf.

Soms werken voorwaarden averechts, merkt de advocaat. “Hoewel dat per cliënt verschilt. De een vindt het prettig dat hij begeleiding krijgt bij het vinden van een baan. De ander voelt zich gediscrimineerd. Ik heb weleens de opmerking gehoord: als ik christen was geweest, had ik dan met een priester moeten praten?”

Maar vaak geldt: liever die voorwaarden dan de gevangenis. Ook N.’s advocaat zette daarop in.

7. BESTUURDERS

Problematischer vindt advocaat Buruma de maatregelen die de minister van justitie kan opleggen. Zo kan die de burgemeester verzoeken iemands paspoort ongeldig te verklaren. “Mensen krijgen per brief te horen dat ze als gevaarlijk worden gezien en dat hun paspoort daarom vervalt. Soms hebben ze geen idee waarom. Dat leidt tot wantrouwen tegen de overheid.”

Ook terrorisme-onderzoeker Daan Weggemans ziet spanning. Aan de ene kant wordt iemand ondersteund om werk en een woning te vinden. Tegelijkertijd kan de minister besluiten een paspoort in te nemen of iemand op de sanctielijst terrorisme zetten. “Iemand kan dan wel werk hebben, maar kan niet bij zijn rekeningen omdat die bevroren zijn.” Bij terreurverdachten die hij sprak, klonk frustratie. “Eén van hen zei dat de overheid ook een gokje moet durven nemen. Ik vond dat een terechte opmerking.”

Hardi N. stond op de radar van de gemeente Arnhem, net als zijn medeverdachten. De gemeente houdt bijvoorbeeld in de gaten hoe het gaat met iemands baan of studie, en met wie iemand omgaat, legt een woordvoerder uit. Die informatie heeft er volgens haar aan bijgedragen dat de verdachten konden worden gearresteerd.

Nederlandse terreurverdachten

• 140 Nederlanders bevinden zich nog in het strijdgebied in Syrië en Irak. 55 jihadisten keerden terug naar Nederland. De laatste tijd komt nog nauwelijks iemand terug. Van de uitreizigers kwamen er 80 om en 35 Nederlanders bevinden zich nog elders in de regio, onder meer in detentie- en vluchtelingenkampen.

• De minister van justitie en veiligheid kan aan burgemeesters verzoeken het paspoort van terreurverdachte vervallen te verklaren. Dat gebeurt bij Nederlanders die naar het strijdgebied in Syrië en Irak zijn vertrokken, maar ook voor mensen waarvan gedacht wordt dat ze willen uitreizen. Sinds 2013 zijn er zeker 300 paspoorten vervallen verklaard. Zeker 50 keer is dat later weer teruggedraaid.

• Er staan momenteel 138 mensen en organisaties op de Nationale sanctielijst terrorisme. Zij zijn volgens de overheid betrokken bij terroristische activiteiten. Hun tegoeden zijn bevroren.

Lees ook:

Jihadbuurt? Iedereen heeft in Presikhaaf genoeg aan z’n eigen

De Arnhemse wijk Presikhaaf blijkt de thuisbasis van enkele terreurverdachten. ‘Het is Arnhems mooiste wijk.’

Verdachten geplande aanslag werden al langere tijd in de gaten gehouden

Zeven mannen die donderdag zijn opgepakt wilden met bomgordels toeslaan op een evenement, zegt het OM. Nederland is ontsnapt aan een grote terroristische aanslag.