Eén probleemgezin, één plan, één regisseur

Met koortsoogjes ligt ze op de 'nieuwe' bank en laat zich vertroetelen. De konijnenpantoffels van Sinterklaas trots naast haar. Vader Henk de Jonge legt bezorgd zijn hand op haar voorhoofd. Het is griep, eerst zijn zoontje, nu zijn dochter. "Gelukkig gaat dit snel over."

Hoe anders was dat de afgelopen twee jaar waarin zijn gezin bijna bezweek onder een berg van ellende. Dingen die niet overgaan, maar wonden slaan die littekens blijven. De Jonge, die zelf heeft ervaren wat het is om geen fijne jeugd te hebben, worstelt met de recente geschiedenis. Trekkend aan ultra-zuinige sjekkies die soms niet eens branden, vertelt hij over de stapeling van problemen en rampspoed.

Professionale ondersteuning
De Jonge schetst de onontwarbare kluwen waarin zijn gezin verzeild raakte. Drie jaar terug bestaat dat nog uit moeder, vader en drie kinderen. Zijn vrouw kampt met psychische problemen. Ze verwaarloost zichzelf en de kinderen. School klaagt: ze hebben niets te eten bij zich, zijn ongewassen. Hij doet zijn best. Na zijn werk stopt hij ze in bad en leest voor, maar hij moet vroeg de deur uit en maakt lange dagen.

Er komt professionele ondersteuning om zijn vrouw te helpen bij de hygiëne en opvoeding. Het gaat steeds een paar weken goed, dan valt ze terug in haar oude gedrag. Voor de hulpverleners weet ze haar onvermogen te verbergen. Net zoals ze voor hem de oplopende schulden verborg, totdat deurwaarders aankloppen. "Ze kan goed toneelspelen. Ik tuinde er ook in." Door extra werk aan te nemen en budgetbeheer lijken ze de financiën op de rit te krijgen. Ze doet een zelfmoordpoging, hij vindt haar in de slaapkamer. Jeugdzorg doet zijn intrede. Later wordt ze een jaar opgenomen.

De Jonge vervolgt: begin 2013. Het huis brandt af. De jongste, een kleuter, krijgt een aansteker te pakken. Zijn vrouw ligt nog in bed ondanks zijn aansporingen om op te staan. Hij wordt op zijn werk gebeld. Hij beziet de ravage met de ogen van de brandweervrijwilliger die hij voorheen was, en raakt in shock. In zijn hoofd blijft haken 'mijn kinderen hebben dit niet kunnen overleven'. De dagen daarna zijn een zwart gat. Hij wordt opgenomen. Als het bewustzijn terugkeert, realiseert hij zich dat zijn kinderen er nog zijn. Iedereen is gered. "Mijn zoontje was niet in een hoekje gekropen maar zo dapper geweest om zijn moeder wakker te maken. Ik móest naar huis om voor hen te zorgen, bij haar waren ze niet veilig." Met die drive, hulp van de psychiater en medicijnen knapt hij op en mag naar huis. Hij blijft wel onder begeleiding en werken kan voorlopig niet. Zijn eigen bedrijfje loopt vast.

Frustraties
Vijf weken later volgt de ultieme schok die het gezin stukslaat. School alarmeert: zijn dochter is seksueel misbruikt. Sinds haar peutertijd blijkt later, terwijl moeder thuis was. Door een broertje van zijn vrouw én hun oudste, beiden minderjarig. De jongen uit een eerdere relatie van zijn vrouw, die hij beschouwt als zijn zoon, moet het huis uit. Dan lopen de frustraties op.

Als vader van zowel slachtoffer als dader komt hij in tweestrijd. Terwijl de daders vrij in Delft rondlopen en onmiddellijk hulp krijgen, smeekt hij tevergeefs bij dezelfde gespecialiseerde organisatie én Jeugdzorg om steun voor zijn dochter. Pas tien maanden later komt die hulp. Onlangs won hij de strijd om het aangifterapport te mogen inzien zodat hij weet wat haar is overkomen. "Na het lezen heb ik weken niet kunnen slapen." Ondertussen belandt hij met dochter en jongste zoon tweemaal op straat. Een keer uit huis gezet door zijn (inmiddels ex-)vrouw, zonder dat de huisbaas ingrijpt. Kort daarna door een vriendin die de noodopvang voor het drietal niet aankan.

Het is aan gezinscoach Lina de Vries te danken dat de twee kleintjes niet bij hem zijn weggehaald, benadrukt De Jonge. "Ze was de enige die altijd klaarstond voor ons." Jeugdzorg gaf volgens hem in deze crisissituaties niet thuis. Hun oplossing: de kinderen naar pleeggezinnen en ga zelf naar de daklozenopvang. "Terwijl ze wisten dat de kinderen mij nodig hadden. Ik mocht niet ook nog wegvallen." Lina, die na de brand via een zorgorganisatie als thuisbegeleidster in het gezin kwam, belde stad en land af om onderdak voor het drietal te regelen. Op alle plekken ving ze aanvankelijk bot, net als De Jonge meemaakte. Er is opvang voor moeders met kinderen, maar vaders met kinderen?

Werkterrein
Nu zou het gezin anders zijn opgevangen. Het sociaal team dat Delft samen met maatschappelijke organisaties heeft opgericht in het kader van de nieuwe gemeentetaken rond zorg, jeugd en werk, had volgens De Vries veel leed kunnen voorkomen. Drie jaar geleden kregen gezinnen soms wel twaalf verschillende hulpverleners over de vloer. Maar ze beperkten zich strikt tot hun eigen stukje werkterrein. Voor de totale situatie van het gezin was meestal geen oog, ervoer De Vries. "Het hing er maar net vanaf wie je trof. De verantwoording werd heel makkelijk weggeschoven."

Nu onderhoudt ze - inmiddels gepromoveerd tot gezinscoach in het sociaal team - het hele netwerk rond het gezin, samen met De Jonge: scholen, GGZ, werk, woningcorporatie, schuldhulp, speltherapie, jeugdzorg. Via collega's in het team, die banden hebben met een waaier aan organisaties, kan ze direct hulptroepen regelen. Anno 2015 was het dakloze gezin waarschijnlijk snel opgevangen, had het dochtertje net als de daders direct hulp gekregen, en was de moeder wellicht niet na de zelfmoordpoging naar huis gestuurd zonder goede psychologische begeleiding voor haar en het gezin.

Sinds 1 januari zijn in meer dan de helft van de gemeenten formeel jeugd-, wijk- en sociale teams aan de slag gegaan. Maar Delft is al bijna twee jaar aan het beproeven - op kleine schaal - hoe ze gezinnen met complexe problemen, zoals verslaving, (geestes)ziekte en huiselijk geweld, beter kunnen ondersteunen. Vanuit het principe: één gezin, één plan, één regisseur en één budget. Met als doel: zoveel mogelijk op eigen kracht verdergaan. De Delftse aanpak behoort tot de betere in Nederland, blijkt uit onderzoek van de inspectie naar beleid én praktijk.

Verademing
Voor de betrokken professionals is zo'n sociaal team wel wennen. Ze werken als generalist en moeten hun eigen organisatie loslaten. Neem de gezinscoach die vanuit haar vorige functie gespitst was op uitkeringsfraude. Ze moet sancties even in de kast laten, dieper graven naar oorzaken van fraude en met het gezin zoeken naar oplossingen. Daar komt begrip, zorg en opvoeding bij kijken. Tegelijkertijd inspireert haar hardere, meer zakelijke benadering softere collega's. Een mix die ook volgens de inspectie soms nodig is om gezinnen in beweging te krijgen.

Al met al is het een verademing, dat er één aanspreekpunt is, oordelen de professionals. Gezinnen kunnen niet bij andere hulpverleners 'shoppen' om priemende ogen te ontduiken. Het papierwerk rond overdrachten aan alle hulpverleners die over de vloer kwamen, is vervallen. Bij een crisis zijn de lijnen naar hulp kort. Op meerdere fronten tegelijk kunnen zaken worden aangepakt. Een voorbeeld: 80 procent van deze gezinnen kampt met schulden. Worden die niet aangepakt, dan blokkeert dat vaak verbetering van hun situatie.

Wat De Jonge op zijn bord heeft, lijkt een uitzonderlijke hoeveelheid sores. Maar Delft schat dat er in de stad zo'n 450 gezinnen zijn die de steun van het sociaal team nodig hebben. In de korte tijd dat het team actief is, zijn er al 105 aangemeld. Wethouder Raimond de Prez is niet verbaasd over het grote aantal. Zijn stad heeft een relatief arme bevolking, kent een hoge werkloosheid en telt - door de aanwezigheid van enkele grote instellingen - veel inwoners met psychische aandoeningen en verstandelijke beperkingen. "Ze zijn welkom. We willen hen niet in een hokje duwen, maar hen ondersteunen zodat ze zo zelfstandig mogelijk kunnen leven."

Hervormen, niet bezuinigen
In haar beleid en budget houdt de gemeente daar rekening mee. "We bedrijven hier geen politiek op, je kunt niet om de vier jaar het sociaal bestel wijzigen." Ondanks financiële tegenslagen is er 10 miljoen euro in reserve gezet voor de nieuwe sociale taken, zodat niemand tussen wal en schip raakt. "Het is juist een goed idee om zorg dichterbij mensen te organiseren. En we zijn er klaar voor," onderstreept De Prez.

Al die verhalen dat gemeenten het niet aankunnen en alleen maar Haagse loopjongens zijn die bezuinigen op zorg, irriteren hem. "Bezuinigen is niet ons doel, hervormen wel. Vanaf het begin hebben we ingezet op vernieuwing en betere ondersteuning van Delftenaren. We waren doorgeschoten in specialisatie, met 300 verschillende mogelijkheden voor ondersteuning en behandeling in de jeugdzorg." Uit die visie komt het sociaal team voort. "Dat moet bijdragen aan snellere, efficiëntere en betere zorg voor de zwaarste gevallen waar kinderen risico's lopen."

Niet dat het team alle problemen zal kunnen oplossen, maar het is volgens hem de extra inspanning en het geld waard. "Omdat je je richt op het voorkomen van escalatie en zorgt dat mensen zichzelf zo veel mogelijk kunnen redden, bespaar je kosten. Maar vooral, mensen zijn beter af."

Goed teken
In hun kleine flat met de bonte verzameling aan meubels, lukt het De Jonge en zijn kinderen steeds beter de draad op te pakken. "Goed dat er een nieuwe inrichting van de jeugdzorg is gekomen", vindt hij. Dit nieuwe jaar ziet er mede door hun gezinscoach 'een stuk beter' uit. "Mijn doel, dat de kinderen veilig kunnen opgroeien, komt steeds dichterbij." De situatie is stabieler, ziet ook coach De Vries. Misschien kan ze zich over enige tijd langzaam terugtrekken, de coaching 'op de waakvlam zetten'.

Het 'werk', dat De Jonge moest afleiden van alle sores, ging hem de keel uithangen. Een goed teken, zegt De Vries die bij het bedrijf aan de bel trok. Hij kan daar nu zijn oude stiel als voorman oppakken door anderen bij hun reïntegratietraject te begeleiden. Voorlopig als vrijwilliger in deeltijd, om ook thuis te kunnen zijn voor de kinderen. Het zijn de eerste signalen dat 'de oude Henk' aan het opstaan is. "Van jongs af aan heb ik gewerkt, ik vind het heerlijk." Maar het belangrijkste voor hem: "Ik ben dolgelukkig dat het beter gaat met de kinderen. Ik krijg weer goede berichten van school."

Trouw volgt al anderhalf jaar de gemeente Delft bij het overnemen van Rijkstaken. Ter bescherming van het gezin zijn de namen van de gezinscoach en de vader veranderd. De echte namen zijn bij de redactie bekend.