'Een levensvraag beantwoorden, dat is mijn drijfveer' Annejet van der Zijl

Van ieder boek wil ik iets leren", zegt schrijfster Annejet van der Zijl. "Een levensvraag beantwoorden. Dat is mijn drijfveer het te schrijven." Toen ze van Jagtlust hoorde, de Blaricumse villa van dichteres Fritzi Harmsen van Beek die als uitvalbasis van Kunstenaarssociëteit de Kring fungeerde, was ze benieuwd hoe het er in die kringen aan toeging en hoe dat voor die mensen heeft uitgepakt. Annie M.G. Schmidt intrigeerde haar vanwege haar absurde gevoel voor humor, dat ze nu nog steeds op zichzelf toepast als ze door verstrooidheid weer eens zonder benzine langs de kant van de weg staat bijvoorbeeld. "Je kunt er maar beter de grap van inzien." Bij het schrijven van 'Bernhard' wilde ze vooral weten hoe het vooroorlogse Duitsland eruit zag en hoe bepalend politieke en sociale omstandigheden zijn op de keuzes die mensen maken.

Na die boeken kreeg ze voorstellen voor boeken over andere kunstenaarskolonies, biografieën van Nederlandse schrijvers en ontroerende liefdesverhalen in de Tweede Wereldoorlog, zoals 'Sonny Boy'. "Maar die tijd heb ik dan letterlijk gehad. Ik vind het juist leuk me vervolgens met iets heel anders bezig te houden, er is in de wereld nog zoveel te ontdekken. Ik kies instinctief."

undefined

Amerikaanse prinses

Het idee voor 'De Amerikaanse prinses' kreeg ze tijdens het schrijven van 'Bernhard'. Ze stond op het terras van het zeehuis in Cap-d'Ail waar Bernhards vermeende Amerikaanse tante Allene Tew was gestorven. Deze rijke zakenvrouw was de eerste Amerikaanse prinses geworden door haar huwelijk met een Duitse prins. In die periode had ze ook de jonge Bernhard leren kennen, die een van haar protegés werd. "Ik wist dat ze vijf keer getrouwd was geweest, dus ik kon vermoeden dat zich wel een en ander in haar leven had afgespeeld." Van der Zijl had toch al zin in een boek over het enerverende Amerika van rond 1900. Die zwaarmoedige Duitse geschiedenis waarin iedereen maar bezig is met het verleden en zich daar het slachtoffer van voelt, kende ze nu wel. De overlevingsmentaliteit van Amerika, dat je je leven altijd een nieuwe draai kunt geven, dáár had ze zin in.

Moedig voorwaarts, dat typeerde Allene Tew (1872-1955). Ze groeide op in het noordoosten van Amerika, dat bijna uit zijn voegen barstte door de industriële vooruitgang, trouwde met een rijke erfgenaam, verloor eerst haar middelste kind op tweejarige leeftijd en vervolgens haar twee andere kinderen. De dag dat ze haar zwangere dochter begroef, die was overleden aan de Spaanse griep, hoorde ze dat ook haar zoon, die als piloot vocht in de Eerste Wereldoorlog, was omgekomen. Een paar jaar later overleed haar grote liefde, Anson Burchard, haar derde echtgenoot en de enige man die haar niet om haar uiterlijk of geld trouwde. "Toen ik dat allemaal zo las dacht ik: hoe overleef je zoiets? In The New York Times stond dat ze de rijkste en meest tragische weduwe van New York was. Enkele weken later scheepte Allene zich in op de boot naar Europa, verfde haar haar blond, haalde een aantal jaar van haar leeftijd en begon een heel nieuw leven. Zoals ze zelf altijd zei: 'Als je de wil en het doorzettingsvermogen hebt, dan kún je dingen'."

Tegenwoordig zouden we het verdringing noemen, maar dat heeft een negatieve connotatie, vindt Van der Zijl. "Dat is ons waardeoordeel. Je kunt ook zeggen: ze accepteerde het en ging dapper door. En ze is er in geslaagd nog weer een gelukkig leven op te bouwen, vooral met haar vijfde echtgenoot, de Russische graaf Paul Kotzebue, met wie ze nog twintig jaar getrouwd is geweest. De kinderen van haar echtgenoten beschouwde ze als haar eigen kinderen. Het werd nooit meer zoals het was, maar het werd anders en dat was oké. Ik vond het wel een aanstekelijke houding."

Tijdens het schrijven begreep Van der Zijl steeds beter waarom ze dit onderwerp had uitgekozen. Om iets te leren over omgaan met tegenslag. Ze bewaart al jaren een interview met hoogleraar psychiatrie Frank Koerselman over wat hij de verwende samenleving noemt. Volgens Koerselman maakte het niet uit hoe mooi, slim of rijk je bent, de enige voorspeller van geluk is in hoeverre je in staat bent om te gaan met tegenslag. "In mijn eigen omgeving en in de samenleving zijn dat heel actuele vragen. Hoeveel mensen blijven niet wrokkig hangen in een stukgelopen relatie? Ze gaan eindeloos wroeten in de geschiedenis van hun ex in een poging een verklaring te vinden voor zijn gedrag. Terwijl je ook kunt denken: blijkbaar passen we niet meer bij elkaar. Het lijkt wel alsof mensen denken dat ze het leven kunnen controleren als ze alles maar kunnen verklaren en verwerken. Maar het is vaak gewoon een kwestie van geluk of domme pech, en meer dan daar zo goed mogelijk mee omgaan kun je niet."

undefined

We gaan!

Zelf is ze al twintig jaar gelukkig met haar partner. Een reisjournalist, hoofdredacteur van het tijdschrift Leven in Frankrijk. Hij is de reislustige van de twee, is al gelukkig als hij de verkeerstoren van Schiphol ziet, en degene die uitzoekt waar ze heen kunnen gaan in het kader van de research van haar boeken. "Linda de Mol zei het al: de basis van succes is goede mensen om je heen. Zelf zou ik het liefst met een boek op het strand blijven liggen, mijn man is degene die, toen ik met Sonny Boy bezig was, een plek op een vrachtschip naar Suriname boekte en riep: 'We gaan! Volgende week'. Hij is ook meegegaan naar Amerika, we hebben samen in een geweldig huis aan het meer van Chautauqua gezeten. Daar ligt Jamestown, waar Allene is geboren. We zijn doorgetrokken naar Pittsburgh, waar ze na haar huwelijk met Tod Hostetter terechtkwam en haar kinderen kreeg. Die Amerikanen zijn meestal heel aardig en ze vinden het ook leuk om te horen wie er uit hun dorpje komt. In Jamestown dachten ze dat alleen Lucille Ball daar vandaan kwam, maar nu bleek er een heuse prinses te zijn opgegroeid. Gelukkig vindt mijn man het ook ontzettend leuk om drie uur op een terras te zitten met iemand die vertelt over vroeger. Hij is mijn eerste lezer en ik vertrouw op zijn smaak. Als hij iets niet goed vindt, gaat het eruit. Daarnaast heb ik hulp van een geweldige researcher die voor mij het internet rondzoekt om me te voorzien van de mooiste foto's en links."

Ze nam ontslag bij HP/De Tijd toen ze 'Anna' ging schrijven, haar biografie over Annie M.G. Schmidt. "Sommige mensen vonden dat moedig, maar zo moedig was dat nou ook weer niet. Ik had geen kinderen en woonde goedkoop, in een gelegaliseerd kraakpand met allemaal kunstenaars en theatermakers." Doordat ze geen kinderen heeft, hebben zij en haar man de vrijheid om te gaan en staan waar ze willen. "Het is niet een heel bewuste keuze geweest, maar ik had al wel vroeg door dat je niet alles kunt hebben in het leven. Ik had vriendinnen die het probeerden: een spannende carrière, kinderen en een leuke relatie behouden, maar het liep toch altijd ergens spaak. Al die ballen in de lucht moeten houden leek mij persoonlijk ook nogal vermoeiend. Toen er bij ons geen kinderen kwamen, kwamen er boeken, ook leuk." Want de journalistiek was het niet voor haar. "Ik ben geen nieuwsjager en vind het zielig als mensen in de problemen komen door een uitspraak die ze bij mij hebben gedaan. Met het schrijven van dit soort historische biografieën heb ik mijn plek gevonden. Ik probeer zo secuur en genuanceerd mogelijk om te gaan met de levens waarover ik schrijf en neem daar de ruimte voor. Ik zie schrijven als toegepaste kunst. Zoals je een huis inricht, doe je het met de meubels en de kamers die je hebt. En nee, ik mis de journalistiek niet, ook niet nu er zoveel aan de hand is. Dat is gewoon een heel andere tak van sport en ik ben er niet goed in."

undefined

Durf

Heeft ze haar nieuwe kennis al in praktijk kunnen brengen? Met de teleurstellingen in haar leven valt het tot dusver nogal mee, zegt ze. Maar dankzij Allene heeft ze wel een notie van hoe het zou kunnen. "Ik denk dat het helpt om niet te veel in het verleden te blijven hangen. Voor mezelf heb ik wel gemerkt dat moed besmettelijk is: als je mensen in je omgeving hebt die geneigd zijn tot optimisme en durf, wordt jouw blik vanzelf naar de toekomst getrokken. Afgelopen zomer heb ik meegedaan aan 'Zomergasten' en ik denk dat dat ook te danken is aan het feit dat ik dagelijks met Allene omging. Ik had al twee keer eerder 'nee' gezegd omdat ik niet durfde, nu dacht ik: wat kan er gebeuren? Ik overleef het wel."

Het boek ligt vanaf vandaag in de winkel. Ze heeft nog geen idee voor een volgend. Eerst maar eens dit boek laten landen, zegt ze - je neemt toch afscheid van iemand die je jaren met je mee hebt gedragen - en dan het lezingencircuit in. "Iets waar ik naar uitkijk, ik heb fijne en lieve lezers." En het is ook tijd om weer eens aandacht te gaan geven aan haar vrienden en familie die in de dagelijkse schrijfpraktijk maar al te vaak moeten wijken voor het boek. En waar ze zich ook enorm op verheugt: uren wandelen in de duinen met haar man en hond. Ze hebben een huis in het centrum van Amsterdam, maar verblijven het liefst in hun buitenhuisje in de duinen bij Bergen. "Tijdens zo'n boek ben ik niet zo sociaal, ik leef bijna twee levens tegelijk."

undefined

Wie is Annejet van der Zijl?

Annejet van der Zijl (1962) groeide op in Friesland in een lerarengezin met een zus en twee broers. Ze studeerde massacommunicatie en werkte tien jaar als redacteur bij HP/De Tijd. Ze schreef 'Jagtlust' (1998), 'Anna' (2002), 'Sonny Boy' (2004), 'Bernhard' (2010), 'Moord in de Bloedstraat' (2013) en 'Gerard Heineken' (2014) en kreeg nominaties voor onder andere de Gouden Uil, de AKO Literatuurprijs en de Libris Geschiedenisprijs. Bernhard werd bekroond met de Brusseprijs. In 2012 ontving ze de Gouden Ganzenveer. 'De Amerikaanse prinses' ligt sinds deze week in de winkel. In Letter & Geest een recensie.

undefined