Een knuffel helpt een kind zelfstandig worden

Op 1 juli 2012 vindt Cees de Jonge een beer in de trein. Sarah Saarberg leert de beer alles over Twitter en al snel heeft hij zijn @NSbeer. Honderden mensen zoeken naar zijn baasje, of zoals hij het zelf zegt: zijn mensenkind. Ook de radio en grote bedrijven als Schiphol, de NS en KLM helpen mee. Ik ook. Ik zie welke rol knuffels spelen in het leven van mijn kinderen. En ik kan me nog herinneren dat ik mijn eigen knuffel verloor. In Zeeland, lang voordat er social media bestonden om hem te helpen terugvinden.

Welke rol spelen knuffels nu precies in het leven van een kind? Uit Nederlands (van onder anderen Louis Tavecchio) en internationaal onderzoek blijkt dat 60 procent van de kinderen in de westerse wereld een knuffel heeft. Pedagogen en psychologen noemen knuffels vaak 'transitionele objecten': ze dienen als een overgang tussen de volledige afhankelijkheid van de ouder en groeiende zelfstandigheid van een kind. De term werd in de jaren vijftig geïntroduceerd door de Britse kinderarts en psychoanalyticus D. W. Winnicot. Kinderen gebruiken hun knuffel bijvoorbeeld om makkelijker in slaap te vallen. Vaak zijn het dieren, poppetjes of doekjes.

Knuffels zijn onvoorwaardelijk, ze hebben altijd tijd, zijn nooit boos en zijn helemaal alleen van het kind. Een knuffel hoef je niet te delen met anderen. Knuffels kunnen een rol spelen in de fantasieontwikkeling. Kinderen spelen bijvoorbeeld dagelijkse gebeurtenissen met ze na, soms juist dingen die wat moeilijker waren zoals een doktersbezoek. Jaarlijks verliezen duizenden kinderen hun knuffel. Kijk maar op sites als 'knuffel gezocht' en Marktplaats. Ik geloof niet dat de pedagogische praktijken worden overspoeld door ouders die niet in staat zijn hun kind te troosten. Er zijn in ieder geval geen cijfers over bekend. Er is sowieso verrassend weinig aan kinderen zelf gevraagd. Misschien omdat de gehechtheid het grootst is op tweejarige leeftijd. Oudere kinderen vertellen dat ze het knuffelen prettig vinden en dat hij fijn aanvoelt.

Sommige mensen denken dat kinderen knuffels nodig hebben omdat ze onvoldoende houvast hebben aan hun ouders. Deze gedachten over gehechtheid en de veilige basis wortelt in de gehechtheidstheorie van John Bowbly. Er is onderzoek dat aantoont dat het gebruik van knuffels samenhangt met de slaaprituelen in een gezin. Zo hebben kinderen die met hun ouders in één ruimte slapen vaak geen knuffel. Het onderzoek suggereert dat kinderen die meer fysiek contact hebben met volwassenen minder vaak een knuffel gebruiken. Maar uit ander onderzoek blijkt dat kinderen met en zonder knuffels net zo vaak een veilige warme band met hun moeders hebben dan kinderen zonder. Zijn kinderen met een knuffel angstiger? Over het algemeen scoorden kinderen met en zonder knuffel vergelijkbaar.

Duimzuigen en knuffelen helpt kinderen om stress of spanning af te laten nemen. In een onderzoek van de universiteit van Maastricht (2001) naar zelfregulatie onder basisschoolleerlingen zei 5,5 procent dat ze hun knuffel gebruikten om zelf minder bang te worden. De (tijdelijke) afhankelijkheid van knuffels komt zo veel voor dat psychiaters het niet als afwijking beschouwen. Omgekeerd geldt dat trouwens ook: als jouw kind helemaal geen knuffel heeft is dat ook een normale variatie in de kinderontwikkeling. Dat geldt voor 40 procent van de kinderen.

In maart 2013 mocht @NSbeer weer naar huis. Luciano, een jongetje van drie, bleek zijn 'mensenkind' te zijn. Je kunt het nalezen op de Facebookaccount van Beer (want dat bleek zijn naam). Luciano was in het begin ontroostbaar geweest. Na maanden ging het slapen wel beter, maar Luciano was zijn beer nog niet vergeten. Duizenden vreemden hebben geholpen om Beer thuis te krijgen. Waarom? Omdat we zelf knuffels hebben gehad? Of omdat we nu eenmaal houden van een happy end.

Eiskje Clason

Gezinspedagoog Eiskje Clason heeft een bureau voor pedagogiek en ontwikkeling en schreef een boek over babygebaren. Dit artikel verscheen in een langere versie op haar website: www.eiskjeclason.nl

De Ierse fotograaf Mark Nixon portretteerde 65 knuffels waarvan zichtbaar veel gehouden is. De portretten staan, met verhalen van de eigenaars, in het boek 'Much Loved' dat vorig jaar verscheen. Vijf van die foto's staan op de voorgaande pagina's. Nixon omschrijft de knuffels als 'stille getuigen' en 'trouwe metgezellen', maar ook als 'verdedigers van de onschuld'. "Vooral hun geur was zo ontzettend geruststellend."

'Much Loved' kost 14,50 euro

Meer op marknixon.com

undefined