Eén grote reddingsactie

In krachtige en nuchtere bewoordingen dwingt Alix Ohlin de lezer na te denken over goedheid en altruïsme

Stel, er ligt een jong meisje voor uw voordeur. Ze zegt dat ze honger heeft, en dorst. Ze is dakloos en ze heeft zich al dagen niet gewassen. Wat doet u? Jaagt u haar weg? Schakelt u professionele hulpverleners in? Of helpt u haar zelf aan eten, drinken en onderdak?

Anne uit 'Help', de tweede roman van de Canadese schrijfster Alix Ohlin (1972), kiest voor het laatste, maar gaat daarin verder dan de meeste mensen zouden doen. Ze neemt het meisje in huis, laat haar eten, drinken en douchen en geeft haar schone kleren. Ze laat haar zelfs een paar dagen bij haar slapen. En als dat goed gaat, mag het meisje blijven.

De vraag is waarom Anne dat doet. Uit de goedheid van haar hart? Omdat ze eenzaam is? Of omdat ze het prettig vindt als iemand van haar afhankelijk is? Het antwoord is: dat allemaal, en meer. Anne's reddingspoging komt in eerste instantie voort uit een vaag gevoel van naastenliefde. Al gauw gaat die liefde over in gewenning. Nog later wordt duidelijk dat Anne het prettig vindt om controle uit te oefenen over het leven van anderen. Anne's altruïsme lijkt uiteindelijk verdacht veel op eigenliefde.

In de Amerikaanse pers werd Ohlin hogelijk geprezen om haar psychologisch inzicht en de kracht van haar taalgebruik. Terecht. De schrijfster weet waarover ze het heeft. En haar aangenaam laconieke toon en levendige dialogen houden de aandacht vast, ondanks de talloze wisselingen van plaats en tijd, en ondanks de rits andere helpers die naast Anne in de roman optreden. Het resultaat is een fascinerende caleidoscoop van mensen en ideeën.

Kampioen helpen is Grace, met wie alle andere personages op de een of andere manier een band hebben, ook Anne. Tijdens een skitocht vindt Grace een man die heeft geprobeerd zelfmoord te plegen. Ze belt een ambulance, gaat mee naar het ziekenhuis, brengt de man vandaar terug naar zijn huis en blijft de hele nacht bij hem waken. Tug, zoals hij heet, heeft op zijn beurt als hulpverlener in Rwanda gewerkt ten tijde van de genocide. Als hij en Anne een verhouding krijgen, dwingt ze hem over zijn traumatische ervaringen te vertellen - om hem te helpen. In eerste instantie vindt Tug dat irritant. "Ik ben geen patiënt van je, Grace", zegt hij. "Je kunt mij niet oplappen. Ik weet dat dit voor jou allemaal één grote reddingsactie is, maar ik zie het heel anders." Maar als Grace hem eenmaal aan het praten krijgt, kan hij niet meer ophouden.

Dat heeft dramatische gevolgen, die Ohlin even nuchter als schokkend verwoordt. Als Tug uitgesproken is, begint hij aan zijn eigen motieven te twijfelen. Ging hij werkelijk naar Afrika om te helpen? Of probeerde hij aan zijn eigen verleden te ontsnappen? Zijn verwarring leidt tot een nieuwe zelfmoordpoging, die lukt.

De diepbedroefde Grace vlucht in haar werk, en haar motieven zijn al net zo weinig altruïstisch als die van Anne. "Haar patiënten waren haar enige troost", schrijft Ohlin, "de uren met hen de enige tijd waarin ze bestand was tegen haar eigen gedachten. Ze had hen even hard nodig als zij haar, misschien zelfs harder."

Niet dat Grace van Tugs wanhoopsdaad iets leert. Als ze later, na een ongeluk, het bed moet houden, komt ex-echtgenoot Mitch haar erg gelegen. Zodra ze merkt dat de depressieve Mitch opbloeit, maakt ze zichzelf wijs dat zij hem een doel heeft gegeven. In werkelijkheid is zíj het die aandacht nodig heeft. In een ontroerend moment van inkeer maakt Grace zich los van Mitch. Maar dan wordt het Kerst. Ze stuurt hem een kaart; hij belt haar, ze blijkt toch weer hulp te kunnen gebruiken.

Hoewel de roman hier ophoudt, gaan de verhalen in het hoofd van de lezer gewoon door. Met 'Help' biedt Ohlin niet alleen inzicht in het gecompliceerde gedrag van haar personages, ze zet haar lezers ook aan tot onderzoek naar hun eigen motieven. Dat doet ze even elegant als dwingend.

Alix Ohlin: Help. (Inside) Vertaald door Kitty Pouwels. Cossee, Amsterdam; 348 blz. € 22,90

undefined