Een goed geregelde mierenhoop

'Het gaat tegen alle televisiewetten in", zegt eindredacteur Geert Rozinga van 'Nederland van Boven', "om zo'n rustige opname twee minuten te laten doorlopen. Maar naar deze luchtbeelden van Hoofddorp blijf je kijken. Glijdend over het landschap zie je de planologen aan het werk. Blokjes huizen staan kaarsrecht of in kronkelende bogen, achtertuintjes kantelen en draaien. Het is een fascinerende blik in het verleden."

'Nederland van Boven' is de VPRO-bewerking van het project dat bij de BBC 'Britain from Above' heette en 'Deutschland von oben' bij de ZDF. Als project al anderhalf jaar op internet te volgen, en vanaf dinsdag ook op televisie. Het moet een visuele reis worden die je blik op Nederland verandert.

Voordat de VPRO met helikopters, vliegtuigjes, luchtballonnen en tal van camera's de lucht in ging, bestond het idee om 'de mierenhoop' in beeld te brengen. De hectiek van ons dichtbewoonde land, waarvoor koningin Juliana al in 1979 waarschuwde: 'Nederland is vol, ten dele overvol'. Rozinga: "Toen waren we met veertien miljoen mensen. Op de grond lijkt het nu inderdaad heel druk. Maar het kostte ons grote moeite om dat in luchtbeelden te vangen. Files zijn eigenlijk heel overzichtelijk, en het is steeds hetzelfde groepje mensen dat erin staat. Slechts elf procent van het land is bebouwd. Voor de rest is Nederland leeg. We moesten onze gedachtes en verhalen flink bijstellen."

De eerste aflevering toont 24 uur Nederland. De volgende negen weken komen allerlei thema's aan bod. Zoals de knutselnatuur: dat we precies willen bepalen waar de herten lopen. Vrije tijd: met z'n allen op hetzelfde fietspad recreëren. Veiligheid: hoe wordt de mensenmassa door Amsterdam gestuurd op Koninginnedag. Of de Rotterdamse haven: "Vroeger zat die vol noeste arbeiders die kolenzakken overgooiden. Nu zie je vanuit de lucht een perfecte machinerie waarin mensen haast onzichtbaar zijn."

In een fraaie animatie is te volgen hoe alle schepen worden opgeslokt door de hongerige muil van onze delta, zoals presentator Roel Bentz van den Berg de haven noemt. Op soortgelijke wijze is te zien hoe Nederland bij het ontwaken de mobiele telefoon aanzet, hoe treinen over het spoornetwerk suizen, en hoe vliegtuigen letterlijk alle kanten op schieten.

Die visualisaties werpen de vraag op hoe het mogelijk is dat dit land niet in chaos ontaardt. Dat is een klein wonder, wordt in het programma vastgesteld. "We hebben van een moerassige rivierdelta een precisie-uurwerk gemaakt", zegt Rozinga.

Elke opname in 'Nederland van Boven' is vooraf bedacht en beschreven in een scenario. Dat moest ook. De lucht mag dan voor eeuwig verbonden zijn met een gevoel van vrijheid, 'in het wilde weg rondvliegen mag gewoon niet'. En als ze eens toestemming hadden om ergens langer rond te cirkelen, zoals boven Utrecht bij zonsopgang, begonnen boze burgers te bellen.

Het gaat niet alleen om het rechtlijnige Mondriaanlandschap, het oranje feestgedruis op het Museumplein, de ochtendnevel of de abstracte schoonheid van chemische opslagtanks. Geregeld zoomt de camera zo ver in dat je individuen kunt volgen. Een paar fietsers stappen af. De camera stijgt op, en de rij is langer dan je dacht. Nog hoger, en een lang lint van dagjesmensen wordt zichtbaar. Iedereen wacht op het pontje. Een fietsfile.

Toen Bert Haanstra in de documentaire 'Alleman' de Nederlander toonde met al zijn gewoontes en eigenaardigheden, kon hij rustig bekijken hoe men zich verkleedt op het strand of stuntelt op de schaatsbaan. Maar een helikopter trekt nogal de aandacht. De ploegende boer, de herten op de Veluwe, iedereen kijkt omhoog. "Dat was een tegenvaller. Sommige mensen gebaren: wegwezen jullie. Anderen zijn minstens verstoord in hun natuurlijke ritme. Langdurig observeren ging gewoon niet."

'Nederland van Boven' wordt uitgezonden op Nederland 1, een zender die volgens netmanagers wordt bekeken door 'traditionele streekbewoners, praktische familiemensen en betrokken gelovigen'. Bij een proefvertoning schreef zo'n betrokken gelovige op haar evaluatieformulier: 'Nu weet ik eindelijk hoe God ons ziet'.

Zo gek is haar ervaring niet eens, want uit de eerste aflevering spreekt nadrukkelijk het gevoel dat op ons gelet wordt. Als heel Nederland uit bed stapt, worden grote kranen opengedraaid, en als 's avonds de verlichting aangaat, draaien elektriciteitscentrales op volle kracht. De wachters in hun controlekamers worden bij de voornaam genoemd, wat het gevoel van vertrouwdheid vergroot. Ronald en Jan regelen het water, Henrico de stroom. En omroepster Carla van de NS waakt over het treinverkeer en de talloze forenzen.

Komt de VPRO vaak op voor het unieke individu, van een afstandje bezien blijkt iedereen toch tot dezelfde kudde te horen. "Ook vrijdenkers moeten onder de douche en naar hun werk. De mens is zo ongelofelijk voorspelbaar. Gelukkig maar, want alleen daarom valt alles zo goed te organiseren."

Bij het ontwikkelen van deze serie is Rozinga's bewondering voor ons land gegroeid. "Trots op Nederland. In deze sombere crisistijden is dat haast een tegendraads geluid."

Nederland van Boven. Vanaf dinsdag 22.15 uur op Nederland 1 bij de VPRO. Veel interactieve toepassingen op www.vpro.nl/nederlandvanboven

undefined