Een formatierecord komt snel dichterbij

Er is veel gebeurd in die tijd, geen woord van kritiek op de inzet van informateurs en fractievoorzitters, maar nog steeds is onduidelijk welke partijen werkelijk inhoudelijk met elkaar gaan praten. We hebben het over het record 'wie gaat met wie inhoudelijk praten?'

Er zijn twee clichés als het gaat over Nederlandse kabinetsformaties. In beide speelt de huidige informateur Herman Tjeenk Willink een rol. Formeren is faseren, is een stelling waar Tjeenk Willink het volledige auteursrecht op heeft. De tweede - informeren is elimineren - is een variant daarop en is afkomstig van oud-hoogleraar parlementaire geschiedenis en ex-PvdA-senator Joop van den Berg. De stelling is echter dermate evident op de oorspronkelijke van Willink geënt, dat de informateur gerust zijn partijgenoot om een deel van de revenuen uit de auteursrechten mag vragen.

Met de juistheid van beide stellingen zijn we de afgelopen weken uitvoerig geconfronteerd. Wie gaat uiteindelijk met wie, is wellicht voor de gewone toeschouwer een vermoeiende vraag, voor het volk aan het Binnenhof bestaat er geen boeiender vraag. Dit deel van het koningsdrama dat formatie heet, wordt tot vervelens toe uitgesponnen.

In bijna elk commentaar op de gebeurtenissen in deze formatie wordt gewezen op de onvermijdelijkheid van deze fase en dat het onvermijdelijk is dat daar zo lang over wordt gedaan. Dinsdag praten VVD, CDA en D66 samen verder met Tjeenk Willink. De kiezer heeft het de politici immers niet makkelijk gemaakt. Zeven middelgrote partijen die elkaar in zetelaantal nauwelijks ontlopen: dat alleen al maakt een formatie moeizaam en zorgt ervoor dat ruim de tijd moet worden genomen voor faseren en elimineren.

Vervolgens maken ze het zichzelf nog moeilijker door elkaar over en weer nogal eens uit te sluiten. Vrijwel alle partijen weigeren ook maar de mogelijkheid te bezien van samenwerking met de PVV, de SP ziet in de VVD de vleesgeworden duivel en feitelijk blokkeert Pechtold namens D66 elke vorm van samenwerking met de ChristenUnie. 93 dagen is zo bezien nog niet zo lang.

Historische formatie

Er is sinds 1972 eigenlijk maar één formatie geweest waarin de wie-met-wie-vraag nog meer tijd kostte. Het duurde 126 dagen voor informateur Jaap Burger kon aanbevelen een kabinet te vormen bestaande uit ministers van PvdA, D66 en PPR en ministers uit de katholieke en anti-revolutionaire hoek. Hij kon dat echter alleen maar, nadat erkend was dat de fracties van ARP en KVP hadden beloofd het kabinet zakelijk te beoordelen (en dus niet onmiddellijk naar huis te sturen).

Het was een historische formatie, de formatie die in 1973 uiteindelijk het kabinet-Den Uyl opleverde. Met uiteindelijk het record voor de duur van de wie-gaat-met-wie-fase. En dat in een tijd dat er nog grote partijen waren. De grootste fractie, die van de PvdA, had 42 zetels. Kom er nog eens om. Net als nu waren de politieke verhoudingen dermate gepolariseerd dat, hoewel de kiezer alleen een coalitie tussen links en christen-democraten mogelijk maakte, er veel tijd voor nodig was om de politici die onvermijdelijkheid te doen inzien.

Na 1972 ging het steeds vlotter. We zijn sindsdien met de dertiende formatie bezig en zelfs tijdens de moeder alle kabinetsformaties (in 1977) ging het sneller. De kiezer liet destijds geen andere mogelijkheid open dan een tweede kabinet-Den Uyl. Althans, dat dacht iedereen. Behalve Dries van Agt en Hans Wiegel. Zij vormden in de formatie in recordtijd het eerste kabinet-Van Agt.

Nu kan men beweren dat dus ook het record wie-met-wie aan die formatie toebehoort, maar strikt genomen voldoet het tweede deel, de gesprekken tussen CDA en VVD, niet aan de hier gehanteerde definitie. Zeker niet, omdat zelfs de destijds zeer bij de gebeurtenissen betrokken politici uiteindelijk verrast werden.

Lees ook: Zullen we het voor een keer eens anders doen met kabinetsformatie?
Lees ook: De geklapte formatie is ons verdiende loon