'Een cyberoorlog met Rusland? Daarvan is helemaal geen sprake'

Nederland is niet verwikkeld in een cyberoorlog. De Russische onderzoeksjournalist Andrej Soldatov (43) die al jaren de Russische inlichtingendiensten van dichtbij volgt, is er vrij stellig over. “Bij een cyberoorlog wordt belangrijke infrastructuur platgelegd, denk aan energiecentrales of metronetwerken. Dat is in Nederland niet aan de hand”, zegt Soldatov die reageert op de Nederlandse minister van defensie Ank Bijleveld. Zij antwoordde begin deze week bevestigende op de vraag of er een cyberoorlog gaande is.

Soldatovs leven staat zo’n beetje in het teken van het Russische internet, inlichtingendiensten en alles wat daarmee samenhangt. Zijn vader was korte tijd onderminister onder de voormalige president Dmitri Medvedev, en verantwoordelijk voor de internetstrategie van de Russische overheid. Soldatov junior staat inmiddels bekend als een van de best ingevoerde journalisten op het terrein van Russische inlichtingendiensten. Samen met Irina Borogan schreef hij het boek 'The Red Web' waarin hij uiteenzet hoe die diensten de laatste jaren te werk gingen, onder meer door het gebruik van cyberaanvallen. Soldatov was deze week even in Nederland waar hij sprak tijdens de Oktoberlezing van kennisplatform Raam op Rusland.

Nederland is dus niet verwikkeld in een cyberoorlog. Hoe moeten we de cyberaanvallen door de Russen dan definiëren?

“Voor Moskou is het een manier om informatie te verzamelen. Tot drie jaar geleden konden ze ongestoord hun gang gaan, omdat de identiteit van de hackers niet te achterhalen viel. Maar in 2015, toen Sony gehackt werd door de Noord-Koreanen, veranderde dat. De Amerikanen konden ineens wel een schuldige aanwijzen.”

Stelt het Westen zich te agressief op richting Rusland?

“Zeker. Het Westen speelt een gevaarlijk spel. Dat komt omdat westerse landen de terminologie veranderd hebben. Dat lijkt een kleinigheid, maar dat is het niet. De Russen spreken nooit over cyber, maar over operaties die erop gericht zijn informatie te verzamelen. Poetin wil door middel van het internet controle houden op de samenleving. Inwoners, journalisten of bepaalde organisaties worden op die manier goed in de gaten gehouden.”

“Westerse landen zijn nooit meegegaan in die terminologie, want het internet was onafhankelijk. Als ze spraken over cyber ging het over kabels of computers. Tot 2016, na de inbraak op het hoofdkantoor van de Democraten. Westerse landen werden bang vanwege trollen, nepnieuws en propaganda. Er kwam een debat op gang over de vraag of alles wel gepost mag worden op sociale media. Er werd gesproken over het verbieden van Russische zenders als RT en in Oekraïne werd zelfs het meest liberale Russische tv-kanaal verboden. Ik zie de problemen en gevaren, maar dit is pure censuur.”

De MIVD vertelde onlangs in geuren en kleuren hoe Russische inlichtingenofficieren het hoofdkantoor van de OPCW wilden hacken. Dat druist toch in tegen alle regels binnen de inlichtingenwereld?

“Dat zie ik anders. Het is een strategie om Russische inlichtingendiensten af te remmen. Westerse landen hebben in het verleden veel geprobeerd: van het opzetten van een grote mond richting Rusland tot gesprekken met Poetin. Maar het werkt niet. Als je met namen en rugnummers komt, dwing je de tegenstander tot het beperken van de schade.”

“Bovendien denk ik dat die openheid belangrijk is voor westerse inlichtingendiensten. Na de oorlog in Irak hebben ze veel ingeboet aan geloofwaardigheid. Door met bewijzen te komen, en te vertellen wat je doet, vergroot je die weer.”

De Russische militaireninlichtingendienst, de GROe, is ineens wereldberoemd vanwege de vermoedelijke betrokkenheid bij de zenuwgasaanval op de Skripals. Vanwaar die assertiviteit?

“Het hangt samen met de komst van de Russische minister van defensie Sergej Sjojgoe (verantwoordelijk voor de GROe, red.) in 2014. Hij mengt zich prominent in het publieke debat en is verantwoordelijk voor de militarisering van de samenleving. Je ziet dat overal terug: op benzinestations kan je ineens voedselpakketten kopen die eigenlijk bedoeld zijn voor soldaten en op muziekfestivals rijden tanks rond. Ook de dienstplicht is in ere hersteld. Die kon je in het verleden makkelijk afkopen, zelfs tijdens de laatste jaren van het Sovjet-regime.”

“Onder Sjojgoe moeten studenten er weer aan geloven. Ze kunnen dan kiezen uit militaire oefeningen ergens in een afgelegen gebied in Siberië of het toetreden tot de cybertroepen. Dat laatste is natuurlijk veel aantrekkelijker.”

Het komt allemaal zo klungelig over wat de GROe doet.

“Deels klopt dat. Met de komst van Sjojgoe heeft de dienst veel meer taken. Bijvoorbeeld het voeren van cyberaanvallen. Die waren in het verleden voorbehouden aan de FSB (de belangrijkste inlichtingendienst van Rusland, red.) Defensie gaat in dat opzicht nogal onhandig te werk. Op de website van het ministerie vind je bijvoorbeeld video’s waarop precies te zien is wat deze cybertroepen doen. Ook de sporen van de inlichtingenofficieren zijn best gemakkelijk te traceren.”

“Maar achter die onbehouwenheid zit ook een tactiek. Neem de gifgasaanval op de Skripals (de dubbelspion en zijn dochter uit Salisbury, red.) waar de GROe mee in verband wordt gebracht. Als je iemand op een onzichtbare manier wilt vermoorden, doe je dat niet door gifgas te gebruiken. Deze actie was duidelijk bedoeld om een reactie uit te lokken, de GROe wilde zichzelf bewijzen.”

Lees ook:

De cyberoorlog met Rusland is een feit. Maar wat betekent dat precies?

De cyberoorlog met Rusland is een feit, bevestigde minister van defensie Bijleveld. Maar wat betekent dat precies? Wanneer moet een land terugslaan? En schieten de Navo-bondgenoten elkaar trouwens te hulp?

De Nederlandse openheid over de Russische spionnen zet een nieuwe toon in spionnenland

Mark Galeotti, inlichtingenexpert, prijst de aanpak van Bijleveld, ‘maar als je serieus bent, moet je ook meer doen.’