Een basisinkomen van 20 euro maakt in Kenia een groot verschil

Dorcas Raudo strijkt de blauwe geborduurde kleedjes glad over de rugleuning van haar donkere bank. “Ik heb ze ook in het groen. Dat zijn de cadeautjes die ik mezelf gaf van mijn maandelijkse inkomen”, vertelt de oudere vrouw in haar woonkamer zonder plafond waardoor de houten balken te zien zijn waarop het golfplatendak rust. “De rest van het geld investeer en spaar ik.”

Na het grootste deel van haar leven in armoede te hebben geleefd, leidt de Keniaanse weduwe sinds twee jaar een financieel stabieler bestaan dankzij de pakweg twintig euro die ze elke maand krijgt van de Amerikaanse non-gouvernementele organisatie GiveDirectly. Ze krijgt met zo’n 21.000 anderen geld in het kader van een onderzoek naar de effecten van het zogeheten universeel basisinkomen.

Door de bevolkingsgroei en de technologische ontwikkeling zijn er in de toekomst te veel mensen voor steeds minder banen. In het Westen zijn er werkloosheidsuitkeringen maar in ontwikkelingslanden zoals in Afrika bestaan die nauwelijks. Een van de oplossingen voor het toekomstige probleem wordt gezien in het universeel basisinkomen. Wereldwijd vinden op tal van plaatsen daarvoor proeven plaats waarvan die in Kenia een van de grootste is.

Carrouselgeld

Een bedrag van twintig euro lijkt weinig maar in het armoedige gewest Siaya, in het westen van Kenia waar Rauda woont, maakt het wel degelijk een verschil. Veel bewoners moeten rondkomen van een euro per dag.

Rauda, analfabeet en vermoedelijk dik in de tachtig, gebruikt een deel van haar geld als inleg bij het zogeheten carrouselbankieren. Een groep van tien vrouwen in haar dorp komt elke maand bijeen en iedereen geeft tien euro. Het hele bedrag gaat dan naar een lid dat ermee kan doen wat ze wil. De volgende maand is het dan de beurt aan een ander. “Ik heb mijn carrouselgeld onder meer gebruikt om een paar geiten te kopen. Die hebben jongen gekregen en inmiddels heb ik een aardige kudde bij elkaar. Ik heb zelfs een herder aangenomen voor een paar uur per dag die met de geiten op zoek gaat naar gras en water.”

Rauda en haar inmiddels overleden man moesten het doen met de opbrengsten van hun karige akker en soms een tijdelijk baantje. AOW en andere uitkeringen bestaan alleen voor ambtenaren en zelfs die worden vaak niet uitbetaald. “Na de dood van mijn man stopten mijn drie kinderen me soms iets toe, maar ook zij worstelden om rond te komen.”

De Internationale arbeidsorganisatie ILO raamt de werkloosheid in Kenia op zo’n 12 procent. Maar veel werkende Kenianen zijn dagloners of hebben een eenmansbedrijfje. Vaste banen zijn zeker op het platteland moeilijk te vinden.

Obama

Het onderzoek naar de effecten van het basisinkomen in Siaya wordt gedaan door de Amerikaanse universiteiten Princeton en MIT. Er doen 295 dorpen mee in het gewest die zijn verdeeld in vier groepen. In een groep krijgt iedereen vanaf 18 jaar elke maand twintig euro gedurende twaalf jaar, een andere cluster dorpen krijgt hetzelfde bedrag maar dan voor twee jaar. Een derde groep krijgt een eenmalig groot bedrag en een vierde krijgt niets. De namen van de dorpen waar de experimenten worden uitgevoerd worden niet bekendgemaakt om te voorkomen dat de inwoners het mikpunt worden van dieven.

Rauda woont in een dorp waar alle volwassenen twaalf jaar lang de twintig euro krijgen. De Amerikaanse oud-president Barack Obama heeft altijd al interesse gehad in onderzoek naar het universeel basisinkomen en wat het kan betekenen voor armoede. De familie van zijn vader komt uit Kogelo, een dorp in Siaya dat evenwel niet meedoet aan de proef. Obama wordt door de bewoners van de regio als een van hen beschouwd. In Rauda’s woonkamer hangt prominent een grote poster met daarop Obama, zijn vrouw Michelle samen met de lokale politicus Raila Odinga en zijn echtgenote. ‘The royal couples’, staat op de poster.

De oude vrouw weet dat er een einde komt aan het maandelijkse bedrag, maar ze gelooft dat ze tegen die tijd voldoende heeft geïnvesteerd en gespaard om ook zonder de twintig euro te kunnen. “Ik hoop dat tegen die tijd er een regering is die pensioenen en uitkeringen geeft aan mensen die het nodig hebben”, zegt ze met een stem waar twijfel in doorklinkt.

Onafhankelijkheid

In het dorp van Rauda, waar ossen worden ingezet om de akkertjes om te ploegen, staat een kleine kliniek met ernaast het schamele huis van een verpleegster. In de woonkamer bladert haar dochter, Effie Achieng, in een ja-renoud tijdschrift naast een mand waarin een hen op haar eieren zit. Het is haar verjaardag. Ze is 24 jaar geworden. “Dat maandelijkse bedrag geeft me onafhankelijkheid. Ik heb weliswaar geen baan, maar kan toch spullen kopen voor mij en mijn baby en hoef niet altijd mijn man om geld te vragen. Daardoor maken we ook minder ruzie”, vertelt ze opgewekt.

Achieng heeft ook gespaard en heeft inmiddels genoeg voor een cursus catering die over een maand begint. “Ik blijf ondertussen sparen want als ik een cateringbedrijf wil opzetten heb ik potten en pannen nodig, en ook servies en stoelen.”

Ze wil de catering in omdat in het westen van Kenia vooral begrafenissen grote evenementen zijn waar honderden mensen van heinde en verre komen condoleren. Die worden soms dagen achtereen gevoed en gelaafd met het vlees van vers geslachte stieren en vele liters bier en frisdrank. “Ik hoop dat mijn zaken straks zo goed gaan dat ik zelfs iemand in dienst kan nemen. Dan heeft dat maandelijkse bedrag niet alleen mij geholpen maar indirect ook iemand anders.”

Luxeproduct

Een tocht langs de huizen van het dorp levert een hele serie voorbeelden op van hoe mensen de twintig euro besteden. Niemand heeft voorbeelden van personen die het bedrag uitgeven aan nutteloze dingen of achterover zitten en niets doen. Bij het huis van Wycliff Ochieng (23) en zijn moeder staat de televisie aan. “We betalen met ons maandelijks inkomen deze tv af en het zonnepaneel dat voor elektriciteit zorgt”, vertelt de wiskundeleraar.

Dus toch een besteding aan een luxeproduct. “Helemaal niet”, verweert Ochieng zich. “Ik heb geen computer maar wil op de hoogte blijven van wat er in mijn land en in de wereld gebeurt. Ik kan het nieuws zien maar ook documentaires waarvan ik iets opsteek. Ik ben leraar, ik moet kennis hebben die ik met de scholieren kan delen.” Hij zet het geluid van het live debat in het Keniaanse Hogerhuis uit en gaat op een van de vier plastic stoelen zitten die in de woonkamer staan.

Zijn salaris als leerkracht is laag. Onderwijspersoneel op staatsscholen in Kenia verdienen weinig en kunnen vaak niet eens het schoolgeld voor de eigen kinderen opbrengen. “Ik spaar ook een deel van het maandelijkse bedrag want ik wil een winkel voor tweedehandskleding opzetten in ons dorp. Mensen hoeven dan niet met openbaar vervoer naar de grote stad en ik heb een extra bron van inkomsten”, vertelt hij. Ook hij wil iemand in dienst nemen. “Of misschien ben ik tegen die tijd getrouwd en kan mijn vrouw dat doen.”

Hij merkt op dat de sfeer in het dorp is veranderd sinds alle volwassenen die twintig euro krijgen. Inwoners zeggen dat ze minder stress hebben over geld en beter slapen. “Mensen zijn vriendelijker en hulpvaardiger. Het is hier rustiger geworden”, vertelt hij als hij op zijn tweedehands fiets stapt om naar school te gaan. “Deze heb ik trouwens ook gekocht van het geld. Nu fiets ik in een kwartier naar school terwijl ik voorheen een uur moest lopen.”

Verkwanselen

In Afrika waren alleen kleine proeven gedaan met het basisinkomen in Namibië en Malawi. GiveDirectly vond die niet betrouwbaar genoeg vanwege de kleine groepen mensen die aan de experimenten deelnamen en besloot het grootschalig en vooral ook langdurig te doen in Kenia. “In het Westen zijn proeven gedaan maar de situaties daar liggen totaal anders dan hier. We moeten ook weten wat de gevolgen zijn voor Afrika waar weliswaar nog niet zoveel geautomatiseerd is als in het Westen maar waar de bevolking wel snel groeit”, vertelt Caroline Teti van GiveDirectly.

Toch is Afrika niet alleen maar armoedig platteland. Er zijn ook enorme steden met vaak dichtbevolkte sloppenwijken waar het eveneens armoe troef is. Daarom is de NGO begonnen aan een proef in Mathare, een sloppenwijk aan de rand van hoofdstad Nairobi. Daar krijgt een groep jongeren tussen 18 en 35 jaar maandelijks vijftig euro omdat het dagelijks leven in Nairobi vele malen duurder is dan op het platteland. “We zijn pas eind vorig jaar ermee begonnen maar het ziet er naar uit dat ook in een urbane omgeving mensen een extra inkomen niet verkwanselen aan dure telefoons, drank of drugs”, concludeert Teti. “Opmerkelijk is dat een aantal van de ontvangers teruggaat naar de gebieden waar ze oorspronkelijk vandaan komen om een onderneminkje op te zetten. Ze denken daar meer kans te hebben dan in de stad waar de werkloosheid hoog is.”

Basisinkomen elders

Op tal van plaatsen in de wereld worden proeven gedaan met het universeel basisinkomen, ook wel onvoorwaardelijk basisinkomen genoemd. Kortgeleden werd in Finland voortijdig een einde gemaakt aan een experiment met tweeduizend werklozen. Zij ontvingen maandelijks 560 euro. Reden was dat ze zich minder gedwongen voelden naar werk te zoeken maar zich wel als gelukkiger bestempelden. De regering van de Indiase deelstaat Sikkim, hoog in het Himalaya gebergte, wil dit jaar de grootste proef met universeel basisinkomen starten. Het is de bedoeling dat alle ruim 600.000 inwoners een maandelijks vast bedrag. Hoeveel dat wordt, is nog onbekend.

Lees ook:

Finland zet het experiment met een basisinkomen stop

Nog voor bekend is of het werkt, staakt Finland zijn experiment met een basisinkomen. Helsinki ziet meer heil in andere systemen om het werklozen makkelijker te maken op zoek te gaan naar werk.

Er zijn banen genoeg, toch wil FNV weten of er een basisinkomen moet komen

De arbeidsmarkt is wezenlijk aan het veranderen, ziet vakbond FNV. Die wilde daarom weten: biedt een basisinkomen straks soelaas?