Terreur
Duitse rust lichtend voorbeeld voor andere Europese landen
Kalm optreden na een aanslag is een teken van kracht. Het voorkomt dat een land wordt gegijzeld door de terroristen, zegt terreurexpert Edwin Bakker.
Zo kan het dus ook. Vier dagen na de aanslag op de Berlijnse kerstmarkt heeft Duitsland met hulp van Italië de dader te pakken, zonder draconische maatregelen en zonder het uitroepen van de noodtoestand. De Duitse rust is een lichtend voorbeeld voor andere Europese landen, vindt Edwin Bakker, hoogleraar Terrorisme en Contraterrorisme aan de Universiteit Leiden en directeur van het Institute of Security and Global Affairs in Den Haag.
Bakker noemt het 'knap' hoe bondskanselier Angela Merkel haar hoofd koel hield, ondanks maatschappelijke druk om hard in te grijpen. Er kwam wel extra bewaking op gevoelige locaties, maar de zelfverzekerde Merkel liet zich niet verleiden tot oorlogsretoriek of wraak op Islamitische Staat, anders dan de Franse president François Hollande een jaar eerder.
De impopulaire Hollande gebruikte de meervoudige aanslagen in Parijs, in november 2015, om te bewijzen dat hij wel degelijk een leider was, aldus Bakker. "In een speech verklaarde hij de oorlog aan terreur, alsof nazi-Duitsland zojuist was binnengetrokken. Hij stuurde gevechtsvliegtuigen naar Raqqa en riep de noodtoestand uit."
Dat klonk destijds stoer, maar de deskundige spreekt van een 'emotionele overreactie' waarmee Hollande zichzelf heeft klemgezet. Na een harde inzet is het namelijk heel moeilijk om nog 'af te schalen'. Elke week wordt er immers wel ergens een dreiging geconstateerd, dus wanneer is het veilig genoeg om de noodtoestand af te schaffen? Je komt er nooit meer vanaf, aldus Bakker.
Bewegingsvrijheid
Deze maand verlengde de Franse president de noodtoestand opnieuw, tot 15 juli volgend jaar - kort na de parlementsverkiezingen. Of het iets helpt, is de vraag. In elk geval zullen terroristen de deadline opvatten als een 'uitnodiging', zegt Bakker. "Eén persoon kan straks met een aanslag op de nationale feestdag 14 juli het beleid van het land bepalen. Ik ben blij dat ik die dag niet verantwoordelijk ben voor de veiligheid in Frankrijk."
Waar Hollande zich in feite heeft laten gijzelen door de terroristen, behield Merkel haar bewegingsvrijheid: ze kan op- of afschalen wanneer ze wil. Een noodtoestand hoeft ze niet, want lokale verordeningen zijn genoeg voor bijvoorbeeld een huiszoeking.
Het Duits-Franse verschil in aanpak komt niet alleen voort uit de tegenstelling tussen de sterke Merkel en de zwakke Hollande, meent Bakker. Het heeft ook een culturele oorzaak: waar Frankrijk van oudsher militaristisch is, met militaire parades op 14 juli en soldaten met mitrailleurs in het straatbeeld, stelt Duitsland zich juist pacifistisch op. Dat laatste is een erfenis van de Tweede Wereldoorlog en van het ontaarde optreden van inlichtingendiensten - denk aan de spionage door de Oost-Duitse Stasi of aan de harde strijd van de West-Duitse diensten tegen de Rote Armee Fraktion in de jaren '70.
Maar is Duitsland niet té terughoudend? Hadden er op z'n minst geen betonblokken rond de kerstmarkt moeten staan, zoals in Frankrijk? Bakker wuift die kritiek weg. Een aanslag met een vrachtwagen is niet te voorkomen, zegt hij. Of je moet zo'n forse afscheiding bouwen dat ook hulpdiensten er niet meer bij kunnen, en dan wordt het middel erger dan de kwaal.
Populisten
Andere Europese landen zitten qua terreurbestrijding tussen het Duitse en het Franse model in. Maar de druk om op te schuiven richting Frankrijk is groot, meent Bakker, vooral nu de populisten oprukken. "Alle experts weten dat je moet oppassen voor overreacties, maar de politieke speelruimte wordt kleiner. Middenpartijen gaan steeds vaker mee in de harde roep van de populisten."
Een meerderheid van de Tweede-Kamerleden maakt zich zorgen over het Nederlandse antiterreurbeleid, weet Bakker. "Maar wanneer zijn ze voor het laatst bij ons langsgeweest om zich te laten informeren?", zegt hij. "We zien hier alleen nog de ChristenUnie en de SGP. Ik ben erg bezorgd over de kennis en het inzicht van de volksvertegenwoordigers. In de Nederlandse terreurbestrijding is ons parlement de zwakste schakel."
In alle Europese landen zijn de maatregelen tegen terreur de laatste jaren aangescherpt. Toch is de aanpak per land verschillend.
