Dubieus evangelie van Jezus' vrouw

Evangelie' over Jezus' vrouw is wel echt, maar niet zo oud', kopt de voorpagina van Trouw (12 april). Het zou gaan om een fragment uit de achtste eeuw, met een stukje tekst van een evangelie uit een eerdere periode. Er is echter reden voor terughoudendheid. Het fragment, gepresenteerd als overblijfsel van een oude tekst, is vrijwel zeker een moderne vervalsing. Wat is er aan de hand?

Prof. Karen King (Harvard) presenteerde in het najaar van 2012 in Rome met veel bombarie de vondst van dit Koptisch papyrusfragment. Het zou gaan om een snipper uit de vierde eeuw waarop een stukje tekst van een onbekend evangelie uit de derde of zelfs tweede eeuw staat.

Alsof dat niet genoeg was, noemt Jezus in dit fragment Maria Magdalena 'mijn vrouw' (in de zin van echtgenote). De discussie was en is niet of een dergelijke vondst kan bewijzen dat Jezus daadwerkelijk getrouwd was. Dat blijft onwaarschijnlijk. De vraag is wel of het bij dit fragment gaat om een stukje tekst uit de oudheid of niet.

De Harvard Theological Review (HTR) publiceert nu de volledige analyse van King, samen met een aantal andere artikelen over dit fragment. Twee daarvan zijn geschreven door onderzoekers die de papyrus dateren via koolstofdatering. Hun bevindingen hebben een marge van 867 jaar (!) en een van de onderzoekers betwijfelt ook openlijk of deze methode geschikt is voor een dergelijke datering.

Stel nu dat de papyrus wel degelijk oud is (King houdt het inmiddels op een fragment uit de achtste eeuw), dan dient nog steeds bewezen te worden dat de tekst op het fragment uit dezelfde tijd komt. Een analyse van de inkt toont aan dat de samenstelling ongeveer overeenkomt met die van inkt uit de oudheid. Daarmee is echter de leeftijd van de inkt niet vastgesteld. Het definitieve bewijs voor de ouderdom van het tekstfragment is dus niet geleverd. Wat pleit ertegen?

Er zijn twee redenen om aan te nemen dat het gaat om een moderne vervalsing. In de eerste plaats bevat de korte tekst maar liefst zes uitdrukkingen die letterlijk afkomstig zijn uit het (eveneens Koptische) Evangelie van Thomas. Daarnaast bevat de tekst een aantal onregelmatigheden in het Koptisch. Deze wijzen erop dat de auteur van de tekst zelf geen Koptisch sprak en het fragment door knullig knip- en plakwerk heeft samengesteld. Een native speaker zou deze tekst niet in deze vorm hebben geschreven.

De vervalser heeft een oud stuk papyrus gebruikt (niet moeilijk te krijgen), inkt gefabriceerd die uit dezelfde bestanddelen bestaat als inkt uit de oudheid (niet moeilijk te maken) en met een pen of penseel in een wat rommelig handschrift frasen uit het Thomasevangelie gekopieerd. En daaraan als uitsmijter de uitspraak van Jezus over zijn vrouw, Maria Magdalena, toegevoegd. Voeg hieraan toe de totale onduidelijkheid over de omstandigheden waaronder het fragment gevonden is en je hebt voldoende reden om te vermoeden dat het hier gaat om boze opzet.

Waarom zou iemand een dergelijk fragment maken om het voor authentiek te laten doorgaan? Beoogd geldelijk gewin is beslist een optie, maar niet de enige.

Wat ook voorstelbaar is, is dat deze tekst gecreëerd is om een correctie te bieden op de visie op de vrouw zoals bijvoorbeeld vervat in logion 114 van het Thomasevangelie. Daar zegt Petrus dat vrouwen het heil niet kunnen beërven. Jezus corrigeert hem door te antwoorden dat dat wel kan, mits zij eerst mannen worden. De betwiste papyrus van nu corrigeert dat beeld door Jezus Maria Magdalena, zijn vrouw, als volgeling te laten presenteren.

De papyrus is alweer een voorbeeld van een als oud gepresenteerd artefact dat een modern belang moet verdedigen. Het geval toont aan dat wetenschap van belang blijft om fictie van feiten te onderscheiden.

We zullen zien welke 'vondst' volgend jaar in de weken voor Pasen naast The Passion de media zal halen.

undefined