Drie maanden Zimbabwe onder president Mnangagwa: van hoop naar lege winkels

Zenzele Ndebele (40) zag de afgelopen twee weken de paniek uitbreken: Zimbabwanen probeerden massaal van hun spaartegoeden af te komen. In zijn stad Bulawayo begonnen mensen zo veel mogelijk spullen en eten in te slaan. Net zolang totdat de schappen in praktisch alle winkels leeg waren. Voor het enkele tankstation dat nog een beetje benzine heeft, staan inmiddels lange files. “Ja, de situatie is ernstig”, verzucht Ndebele.

Wat is er aan de hand? Begin deze maand leek de nieuwe regering van president Emmerson Mnangagwa de waarde van de geïmproviseerde Zimbabwaanse valuta, de bondnote, te willen loskoppelen van de Amerikaanse dollar. Er ontstond onmiddellijk angst voor geldontwaarding.

“Het trauma van de hyperinflatie in 2008 ligt nog vers in ons geheugen”, legt Ndebele uit. “Toen werd al ons spaargeld plotseling waardeloos. Mensen probeerden hun bondnotes nu zo snel mogelijk om te zetten in spullen. Uit voorzorg.” Ndebele is directeur van het Center for Innovation and Technology, dat probeert ondernemerschap en informatievoorziening in Zimbabwe te stimuleren.

Amerikaanse dollars

Hij ziet dat alle hoop op een betere toekomst, ontstaan na het afzetten van de gevreesde dictator Mugabe een jaar geleden, alweer is verdampt. “Mnangagwa beloofde dat Zimbabwe weer open zou gaan voor handel. Nou, het land is vooral weer open gegaan voor chaos.” Aan bijna alles is tekort: benzine, brood, bakolie. Ziekenhuizen hebben nauwelijks nog medicijnen. Fastfoodketen KFC is gesloten: te weinig kip.

Kern van het probleem is het gebrek aan een eigen munt. Na een hyperinflatie van miljoenen procenten ging Zimbabwe in 2009 over op de Amerikaanse dollar als betaalmiddel. Dat ging een tijdje goed. Maar doordat de Zimbabwaanse economie meer importeert dan exporteert, vloeiden er ladingen dollars het land uit.

Om het toenemende cashtekort tegen te gaan, drukt de regering sinds 2016 bondnotes. De waarde van zo’n bondnote staat officieel gelijk aan 1 dollar. Maar doordat Zimbabwaanse importeurs in het buitenland niet met bondnotes kunnen betalen, is de werkelijke waarde van de quasi-munt lager. Het is daarom niet zo gek dat de nieuwe minister van financiën, Mthuli Ncube, liet doorschemeren af te willen van de bondnote. Maar toen hij daartoe voorbereidingen begon te treffen, brak er dus chaos uit en probeerde hij zijn maatregelen haastig weer terug te draaien.

Hij verzekerde de Zimbabwanen dat een bondnote echt gewoon 1 dollar waard zou blijven, maar toen waren de winkels al leeg. Dat die winkels zich bovendien niet zomaar weer vullen, komt nu juist doordat de officiële en de werkelijke waarde van de bondnote zo ver uit elkaar liggen. Op de zwarte markt is 1 cash dollar 3 bondnotes waard.

Wie spullen verkoopt in Zimbabwe, wordt doorgaans in bondnotes (cash of elektronisch) betaald, tegen de officiële een-op-een dollarkoers. Maar als een handelaar zijn inkomsten vervolgens ook echt wil omwisselen in Amerikaanse dollars, die hij nodig heeft om producten uit het buitenland in te voeren, verliest zijn kapitaal twee derde aan waarde. Het loont dus nauwelijks nog spullen te importeren.

Ndebele is het daarom feitelijk eens met Ncube: de enige oplossing is de afschaffing van de bondnote. Maar, benadrukt hij, alleen als de regering daarnaast met betrouwbaar financieel beleid komt. Want alleen dan zullen buitenlandse investeringen toenemen en stromen er weer genoeg cash dollars het land binnen, en zetten mensen het geld dat zij verdienen ook weer op de bank.

“Het probleem is dat Mnangagwa direct na de verkiezingen weer in oude fouten is vervallen”, zegt Ndebele boos. “De corruptie tiert opnieuw welig. Van een betrouwbaar investeringsklimaat komt helemaal niks terecht. En geld lenen kan de overheid niet. Want zij heeft in het verleden te vaak haar schulden niet afbetaald.”

Lees ook:

De economische ruïnes na 37 jaar Mugabe

Zimbabwe heeft een nieuwe president: de listige zakenman Emmerson Mnangagwa. Zal hij de economische ruïnes die zijn voorganger Robert Mugabe achterliet kunnen restaureren? Trouw sprak met inwoners van industriestad Bulawayo, in het zuiden van het land.