Dramatisch gespeeld
Op het sportveld, in de rechtszaal, van Tweede Kamer tot borreltafel: overal klinken argumenten. Tigrelle Uijttewaal ontleedt waarom sommige wel en vooral waarom andere niet deugen. Echt slecht ging het niet met Oranje. Had Dick Advocaat dan toch gelijk toen hij na die eerste wedstrijd tegen Duitsland concludeerde dat het Nederlands elftal niet dramatisch slecht speelde?
Advocaat: ,,Zo dramatisch was het ook weer niet. Duitse kranten spraken over een Superspiel, het beste van hun ploeg in twee jaar. Wij spelen ertegen gelijk en ik lees en hoor dat wij bagger zijn. Dat kan ik niet rijmen.” De bondscoach stelt zich op het standpunt dat het Nederlands elftal tegen Duitsland geen bagger was, niet dramatisch gespeeld heeft. Het argument luidt dat zijn elftal gelijkgespeeld heeft tegen een ploeg die super speelde. Lijkt geen speld tussen te krijgen. Maar een speldenprik in de vorm van een kritische vraag kan altijd: is het ook mogelijk dat een elftal dat wél dramatisch slecht speelt, gelijkspeelt tegen een ploeg die super speelt? Vast wel.
Dit antwoord op de kritische vraag geeft aan dat Advocaat mogelijk een linke zet doet. Maar zijn redenering is geen standaarddrogreden in de zin van een redering die geldig lijkt, maar het niet is. Want zijn argumentatie valt best als een geldige redenering te presenteren.
Bijvoorbeeld door Advocaats beweringen in Aristoteles' mal voor argumentatie te gieten. Die mal bestaat uit drie zogenoemde 'proposities': een minor-premisse, een major-premisse en een conclusie. Een voorbeeld van Aristoteles luidt: 'Alle mensen zijn sterfelijk; alle Grieken zijn mensen; dus, alle Grieken zijn sterfelijk'. De eerste premisse - alle mensen zijn sterfelijk - is de major, een algemene regel. De tweede - Grieken zijn mensen - is de minor, een bijzondere regel of een specifiek geval. En de derde - alle Grieken zijn sterfelijk - is de conclusie die voortvloeit uit toepassing van de minor-premisse op de major.
Bij Advocaats redenering ontbreekt de algemene regel. In praktijk heel gebruikelijk, zoals Aristoteles aangeeft in zijn Retorica. Want een spreker moet om praktische redenen zijn redenering snel uiteenzetten, in een krachtige vorm die gemakkelijk te begrijpen is. Als een van de argumenten een feit van algemene bekendheid is, hoef je die volgens Aristoteles dan ook niet te noemen. De luisteraar vult die aan, voegt die zelf toe. Vandaar dat het Grieken-voorbeeld wat geforceerd en theoretisch aandoet.
En de aangevulde redenering van Dick Advocaat waarschijnlijk ook: 'Alle elftallen die gelijkspelen tegen ploegen die super spelen, spelen niet dramatisch (major-premisse); Het Nederlandse elftal speelde gelijk tegen de Duitse ploeg die super speelde (minor-premisse); dus, het Nederlandse elftal speelde niet dramatisch.'
De bedrieglijkheid van Advocaats redenering zit hem in die major-premisse. De regel 'Alle elftallen die gelijkspelen tegen ploegen die super spelen, spelen niet dramatisch' getuigt van een zwart-wit denken dat het publiek dwingt te kiezen uit slechts twee mogelijkheden: een elftal speelt dramatisch of speelt niet dramatisch.
Niet gek gedacht van Advocaat. Een elftal kan inderdaad niet tegelijkertijd dramatisch en niet-dramatisch spelen. Deze beweringen kunnen niet tegelijk waar zijn.
Waar Advocaat gemakshalve aan voorbij gaat, is de mogelijkheid dat allebei de beweringen niet waar zijn. Als een pen paars is, is-ie niet groen. Maar als de pen paars is met gouden stippels, is-ie noch paars, noch groen.
Advocaat begaat met zijn redenering 'Het Nederlandse elftal speelde gelijk tegen de Duitse ploeg die super speelde dus het Nederlandse elftal speelde niet dramatisch' de drogreden van het 'valse dilemma'. Een drogreden die vaak demagogische trekjes heeft, zoals in 'Wie niet voor mij is, is tegen mij'. Want tussen voor/tegen, goed/-slecht, mooi/lelijk, sterk/zwak, rijk/-arm liggen vaak allerlei mogelijkheden. Tussen dramatisch en niet-dramatisch spelen ook. Het linke is dat niet iedereen dat onmiddellijk ziet. Misschien ook Dick Advocaat niet. Daarom: het Nederlands elftal heeft dramatisch gespeeld of heeft niet dramatisch gespeeld tegen Duitsland. üf het Nederlands elftal heeft dramatisch gespeeld en een flinke dosis geluk gehad waardoor het gelijkspeelde. Als je uitgaat van die derde mogelijkheid, valt prima te rijmen dat de Duitse ploeg geprezen werd om het Superspiel terwijl over de Nederlandse voetballers te lezen en te horen was dat ze bagger waren.
