Door vader en moeder naar fort Europa gestuurd

Voor een antiek kanon aan de rand van het oude centrum van Melilla zit de 16-jarige Marokkaan Mohamed Anass ineengedoken in kapotte skinny jeans. Telkens als een vrachtwagen het haventerrein van de Spaanse exclave op rijdt, lichten zijn ogen op. Maar ook een blikje Pringles en een aangebroken waterflesje dat passanten achteloos in een vuilnisbak gooien wekken direct Anass' interesse. Hij rent erop af en laat triomfantelijk zien dat het flesje nog halfvol is; de Pringles zijn jammer genoeg op.

Twee maanden geleden reed Anass nog verstopt onder een vrachtwagen vanuit Marokko Melilla, en dus Europa binnen. "Zo ging dat", vertelt Anass, terwijl hij uitbeeldt hoe hij zich zo klein mogelijk maakte om ongezien mee te liften. "Ze keken onder de truck met zo'n spiegel. Maar ze zagen me niet", zegt hij trots. Het geplande tweede deel van zijn reis verliep minder voorspoedig. Nog voordat de jonge Marokkaan de ferry van Melilla naar het Spaanse vasteland opreed werd hij door de Guardia Civil onder de vrachtwagen vandaan geplukt.

Net als zo'n zeshonderd andere kindmigranten dwaalt hij nu door de straten van dit piepkleine stukje Spanje in Noord-Afrika. 'Mena's' worden zij door de bewoners genoemd, de Spaanse afkorting voor minderjarigen zonder begeleiding.

Mena's horen bij straatbeeld

Al sinds de jaren negentig horen de mena's bij het straatbeeld van de grensstad die meestal alleen het nieuws haalt als groepen sub-Saharanen het imposante, metershoge hekwerk proberen te bedwingen. Maar in de schaduw van de hekbeklimmers is het aantal kindmigranten de afgelopen jaren langzaamaan gegroeid. "Zeshonderd is een record. Zoveel hebben wij er nog nooit gehad", zegt wethouder van sociaal welzijn Daniel Ventura van de regerende conservatieve Volkspartij.

De oorzaak? Ventura moet ernaar gissen. Hij geloof dat eenmaal overgestoken jongeren elkaar via sociale media oproepen om ook naar Melilla en de andere exclave Ceuta (300 kilometer westelijker) te trekken. Via de drukke grensovergangen in de wirwar van vrachtverkeer en dagsjouwers glipt er regelmatig een kind doorheen.

Toch is de oversteek vaak goed gepland door de ouders, vermoedt Ventura. Zij hopen dat de kinderen, waarvoor de stad wettelijke verantwoordelijkheid draagt, na hun 18de aan een verblijfsvergunning kunnen komen, hoewel dit verre van zeker is. Bovendien houdt het qua werk voor hen in Melilla niet over, getuigen de mena's en ex-mena's die op de straat auto's wassen of parkeerwachtertje spelen.

Heilige graal

De echte heilige graal zijn de ferry's die heen en weer pendelen met het Spaanse vasteland. Bij de hekken rond de haven verzamelen elke avond grote groepen kindmigranten die staan te posten tot zij 'risky' kunnen doen. De term, verwijzende naar de risico's -waarbij al een onbekend aantal doden en gewonden viel - die zij gebruiken voor het beklimmen en illegaal meeliften op een van ferry's als verstekeling.

Mohamed Anass heeft er ook zijn zinnen op gezet. "Daar is het goed", wijst hij richting de horizon. En Marokko? Hij schudt zijn hoofd. Wat vindt zijn vader ervan? Anass wijst naar de hemel. "Allah", zegt hij. Zijn vader is overleden. Zijn moeder leeft nog wel, maar die is erg verdrietig dat hij niet meer thuis in Casablanca is, weet hij. Want het is alweer zeven maanden geleden dat Anass met de noorderzon vertrok. "Ik woonde met mijn moeder, zus en broer in een huis van twee kamers", zegt hij. "Vanaf hier is het maar drie uur naar Málaga. Daarna wil ik naar Madrid, Barcelona of Almeria. Het maakt eigenlijk niet uit waar".

Vertrek kindmigranten

Melilla ziet overigens ook het liefst dat de kindmigranten vertrekken. Een paar honderd kinderen zonder toekomstperspectief drukt volgens wethouder Ventura zwaar op de kleine 86 duizend inwoners tellende gemeenschap van de autonome stad van slechts twaalf vierkante kilometer.

De kinderen zouden kleine criminaliteit, onderling geweld en prostitutie niet schuwen. "Dat blijkt niet uit cijfers. Maar het subjectieve onveiligheidsgevoel is er", zegt de wethouder.

De drie kinderopvanghuizen puilen uit. Een omstreden rapport van de ngo Harraga maakt melding van beschuldigingen van mishandelingen en erbarmelijke leefomstandigheden. Vooral in het grootste opvanghuis La Purisima. "Als dit zo is moeten de daders voor de rechter komen, maar wij hebben nog nooit bewijs gezien", aldus Ventura.

Advocaat José Alonso, die zaken van kindmigranten behartigt, kent de verhalen ook. "De kinderen zijn vaak alweer vertrokken voordat we een zaak kunnen bouwen", zegt hij. Feit is dat grofweg een vijfde van Melilla's kindmigranten liever op straat en in de grotten aan de voet van de van de middeleeuwse, gefortificeerde oude stad woont dan in de opvangcentra.

Opvanghuizen mijden

Ook Mohamed Anass mijdt om onduidelijke redenen de opvanghuizen. Net als veel andere mena's komt hij alleen 's avonds op het eten af dat bij de haven wordt uitgedeeld door vrijwilligers. Broodjes en pakjes drinken worden haastig uit de achterbak van een auto gehaald door een paar jonge inwoners van Melilla die er het liefst zo weinig mogelijk ruchtbaarheid geven. Pepe wil dan ook niet met zijn volledige naam in de krant: "We moeten uitkijken. Een paar werken geleden werden we nog door bewoners uit de oude stad met stenen bekogeld", zegt hij, terwijl hij omhoog wijst naar de kantelen van een hoge kasteelmuur. Zij vrezen volgens Pepe dat dit het uitdelen van eten het voor migrantkinderen aantrekkelijk maakt om naar Melilla te komen.

En niet alleen buurtbewoners hebben het gehad met de vrijwilligers die de kindmigranten buiten de gemeente om helpen. Wethouder Ventura leeft op voet van oorlog met 'bepaalde ngo's' die het stadsbestuur van misstanden en laksheid beschuldigen. Harraga, die ngo achter het omstreden rapport, zou door de druk van de gemeente voor onbepaalde tijd het werk hebben opgeschort. Sinds begin dit jaar is ook Save the Children neergestreken in Melilla, maar zij werken vooralsnog alleen met de kinderen uit de opvanghuizen. "Wij willen ngo's die hier komen om met ons samen te werken, geen ngo's die alleen maar klagen", zegt Ventura.

Activiteiten voor kindmigranten

De wethouder stuurt zelf in de zomermaanden coaches de straat op om activiteiten te organiseren voor de kindmigranten, maar de middelen van zijn stad zijn beperkt. Melilla wijst naar Madrid en Europa, en wil meer geld voor opvang, maar veel liever wil Ventura nog een repatriëringsdeal voor de minderjarigen.

Na jaren ijzige stilte lijkt Marokko het probleem van de kindmigranten stilaan serieus te nemen. De nieuwe conservatieve premier van Marokko Saaddine el-Othmani sprak tijdens zijn inauguratie over de mena's. Ventura ziet het als een teken dat Marokko zich mogelijk met de kwestie zal bemoeien, maar dit kan volgens Spaanse wetgeving alleen als de kinderen teruggaan naar familie of terecht komen in kindertehuizen. Het probleem is dat veel mena's al in Marokko verstoken zijn van hun familie. Ventura vindt dat Spanje dan maar een trits kinderopvanghuizen in Marokko moet financieren.

Blauwe plekken

"Uiteindelijk moeten wij het als stad oplossen. Wij zijn verantwoordelijk, zelfs voor criminele mena's", zegt Mohamed Ahmed, gemeenteraadslid van de grootste oppositiepartij in de stad, de moslimpartij Coalitie voor Melilla. Tijdens een werkbezoek aan opvangcentrum La Purísima zag hij dat het centrum twee, zo niet drie keer meer kinderen over de vloer had dan de capaciteit toestond waardoor de kinderen op matrassen op de grond moesten slapen.

Hij wil dat de kindmigranten niet 'risky' hoeven doen, maar legaal met de boot naar Spanje kunnen afreizen. Terugsturen is volgens Ahmed ingewikkeld omdat de ouders van de kinderen vaak nauwelijks op te sporen zijn.

Mohamed Anass slaapt voorlopig nog elke nacht achter het antieke kanon. Laat op de middag, als de zon ondergaat boven de Alboránzee, beklimt Anass een hek aan de achterkant van de haven. "Hay que buscarse la vida", zegt Anass in gebroken Spaans. Het is de gevleugelde term die veel migranten hier op het puntje van Europa gebruiken om te zeggen dat een beter leven gezocht én gevonden moet worden.

Anass is echter al zeven keer opgepakt gepakt en hardhandig door de politie teruggestuurd, waaraan hij naar eigen zeggen blauwe plekken op zijn armen en benen overhield. Toch klauwtert Anass nog maar eens een over het hek op zoek naar dat betere leven. Gehurkt schuifelt hij steeds dichter naar een gereedliggende ferry. Met de blik van een havik loert hij op de agenten die de handen vol hebben aan het begeleiden van auto's die de boot afrijden. Anass verdwijnt langzaam uit het zicht. Een nieuw hoger hekwerk ter waarde van ruim zes ton moet ook hier binnenkort paal en perk aan stellen.

De volledige naam van Pepe is bekend bij de redactie.

Tekst gaat door onder de foto

De Spanjeroute

Steeds meer migranten weten dit jaar via Spanje Europa te bereiken. Vooral het aantal migranten dat de eerste acht maanden van dit jaar over zee de oversteek maakte is in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar verdubbeld van 2400 tot 8000, zo becijferde de Verenigde Naties vorige maand.

Ook is dit jaar al meermaals sprake geweest van massale beklimmingen van de hekken bij Ceuta en Melilla. Vooral migranten uit West-Afrika zien de route via Marokko volgens Frontex als veiliger en goedkoper dan die via Libië. Ook gunstige weersomstandigheden rond de Straat van Gibraltar en de zomermaanden spelen mee bij de stijging van het aantal migranten. Onder hen is ook een fors aantal Marokkanen.

Lees ook:

Mensensmokkelaars vinden weer nieuwe routes

Migratie is vaak geen goed idee (column van Naema Tahir)