Donald Trump regeert als een koning die geestelijk niet tegen zijn taak is opgewassen

De koningin is geestelijk bepaald niet opgewassen tegen haar hoge taak, en dus vult haar omgeving die lacune: er wordt beleid gemaakt, gekonkeld om beleid te mogen maken, oorlog gevoerd tegen buitenlandse mogendheden en oppositie in eigen land. Maar zo nu en dan spreekt Anne een machtswoord, en dan moet er opeens gebeuren wat ze zegt. Zij is de koningin.

Met Trump gaat het ook vaak zo. Hij speelt niet met konijnen, zoals Anne, maar kijkt grote delen van de dag gebiologeerd naar een scherm met mensen die hem prijzen (Fox News) en soms, om wakker te blijven, naar datzelfde scherm met mensen die hem bekritiseren (CNN), of pijnlijk accuraat nadoen (Saturday Night Live op NBC). Ondertussen houden zijn medewerkers en ministers zich bezig met een juridische oorlog (het nu afgesloten Mueller-onderzoek en andere, nog lopende kwesties), het verzwakken van milieuregels of het verzwakken van het sociale vangnet. Lang niet altijd lijkt Trump zich om de details te bekommeren.

Maar zo nu en dan komt de president presidentieel uit de hoek, en dan springen de medewerkers als lakeien in het gelid.

Rel over financiering Special Olympics

Dat was bijvoorbeeld donderdag het geval toen Trump de knoop doorhakte in een politieke rel rond de financiering van de Special Olympics, de Olympische Spelen voor mensen met een verstandelijke beperking. De VS steunen die spelen tot nu toe met 17,6 miljoen dollar per jaar. In de onlangs aan het Congres aangeboden begroting was dat bedrag geschrapt.

Dat gebeurde ook in Trumps twee voorgaande begrotingen, maar daar had het Congres, dat uiteindelijk beslist waar het overheidsgeld allemaal heen gaat, lak aan gehad. Het had die post gewoon zonder veel ophef gehandhaafd. Dat zou ook dit jaar met weinig ophef hebben kunnen gebeuren, maar in plaats daarvan werd het een flinke rel. In een hoorzitting moest minister van onderwijs Betsy DeVos het plan verdedigen, en dat deed ze ook, met het argument dat er nu eenmaal geen geld is om alle goede doelen te steunen.

Maar dat kwam nogal harteloos over en donderdag gooide Trump het roer om: “Ik heb mijn mensen gezegd dat ik voor de Special Olympics wil betalen. Ik ben er naartoe geweest, ik vind het ongelooflijk goed, en ik heb zojuist de financiering goedgekeurd.”

Helemaal klopte dat niet, want het Congres moet dat nog steeds doen, maar de ommezwaai was duidelijk. En DeVos paste zich bliksemsnel aan: “Ik ben blij en dankbaar dat de president en ik het nu helemaal eens zijn over dit onderwerp. Dit is geld waar ik achter de schermen de afgelopen paar jaar steeds voor heb gevochten.”

Koninklijk ontzag

Het is de essentie van het Amerikaanse presidentschap. Waar de minister-president in Nederland maar moet hopen dat hij alle neuzen dezelfde kant op krijgt, mag de leider van de Verenigde Staten bij zijn dienaren koninklijk ontzag verwachten.

Maar bij Trump leidt dat ook wel eens tot bedrijfsongelukken en daaronder moet vermoedelijk zijn besluit deze week gerekend worden, om het zorgstelsel Obamacare alsnog de nek om te draaien. Helemaal in zijn eentje kan hij dat niet doen, maar een rechter in Texas heeft de voorzet gegeven, en op Trumps bevel heeft het ministerie van justitie die ingekopt. Volgens de rechter is Obamacare ongrondwettig en Trumps regering gaat daar geen argumenten tegen inbrengen.

Daarmee gaat de regering in tegen de gewoonte dat wetten die door het Congres aangenomen zijn, altijd bij de rechter worden verdedigd, ook al is de regering die op dat moment aan de macht is niet blij met de wet. Het is vaker vertoond: de regering van Barack Obama weigerde uiteindelijk de ‘Wet op de bescherming van het huwelijk’, die erkenning van het homohuwelijk verbood, te verdedigen.

De rechtszaak in Texas, aangespannen door een aantal staten waar Republikeinen aan de macht zijn, draaide om een aspect van Obamacare dat door die partij met een soortgelijke afschuw werd bekeken als het homohuwelijk: de verplichting van elke Amerikaan om verzekerd te zijn.

Net als in Nederland is die verplichting een hoeksteen van het systeem, omdat anders alleen zieken zich gaan verzekeren, en de premies onbetaalbaar worden. Het idee werd in de VS oorspronkelijk bepleit door een conservatieve denktank, de Heritage Foundation, en uitgeprobeerd in Massachusetts onder een conservatieve gouverneur, Mitt Romney. Maar toen Barack Obama president was en zijn zorgstelsel introduceerde, liepen de Republikeinen juist tegen die verplichting te hoop, als een aantasting van de individuele vrijheid. Ze deden onder andere een beroep op het Hooggerechtshof. Maar dat concludeerde, verrassend, dat de boete op niet verzekerd zijn een soort belasting was, en dus binnen de bevoegdheden van de federale overheid viel.

Hele wet moet vervallen

Inmiddels is er een andere president, die twee jaar lang kon regeren met een Republikeinse meerderheid in het Congres. Obamacare afschaffen lukte niet, wel werd, in een belastingwet, de boete op niet verzekerd zijn op nul dollar gezet. En in dat gat dook die rechter in Texas: geen boete, dus geen belasting. Geen belasting, geen geldig argument meer voor het Hooggerechtshof om de wet goed te keuren. De rechter in Texas ging zelfs verder: dankzij dat ene, volgens hem ongrondwettige element, zou de hele wet moeten vervallen.

Dat gaat in tegen de beleidslijn van het Hooggerechtshof, dat wanneer een deel van een wet ongrondwettig blijkt, niet de hele wet hoeft te worden afgewezen. Het is daarom goed mogelijk dat het vonnis wordt vernietigd. Maar dan moet de regering Obamacare wel verdedigen bij de beroepsrechter. En dat, besloot Trump totaal onverwacht, doen we niet.

Dat zou hem zijn ingefluisterd door een aantal adviseurs, onder wie zijn stafchef Mick Mulvaney. Zijn ministers van volksgezondheid en justitie zouden tegen zijn geweest. Maar in het openbaar houden ze zich netjes aan de nieuwe lijn.

Maagzuur

Wie dat niet doen, zijn de Republikeinen in het Congres. Die krijgen juist ernstig maagzuur van het opnieuw opborrelen van de discussie rond Obamacare. Hun voorgenomen afschaffing in 2017 leed schipbreuk omdat ze het onderling niet eens konden worden over een vervangend systeem, dat voldeed aan hun conservatieve ideeën en de wensen van de Amerikanen. Als het gebaseerd moet zijn op marktwerking, maar ook betaalbaar moet zijn en toegankelijk voor zieken en gezonden, gaat het al trekken van Obamacare krijgen. Tijdens de verkiezingen van 2018 hamerden de Democraten er op dat het zorgstelsel alleen bij hen veilig was. En ze wonnen overtuigend.

Trump vindt dat de Republikeinen gebruik moeten maken van de kans die de rechter hun biedt. Maar hij lijkt niet te begrijpen, of te willen begrijpen, dat de Democraten inmiddels de meerderheid hebben in het Huis van Afgevaardigden, dus dat de Republikeinen hun plan er nooit door zullen krijgen, aangenomen dat ze een plan ontwikkelen.

Fractieleider Mitch McConnell van de Republikeinen in de Senaat zei donderdag maar eens waar het werkelijk op staat: “Ik kijk met belangstelling uit naar wat de president voorstelt en wat hij overeen kan komen met de Voorzitter.” Daarmee doelt hij op Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden en leider van de Democratische meerderheid daar.

Het kan Trump uiteindelijk niet ontgaan dat zijn zeggenschap grenzen heeft: net als gaandeweg de Britse koningen en koninginnen, moet hij de macht delen met een parlement dat zijn wensen op gezette tijden negeert. Maar het lijkt hem niet af te remmen. Vrijdag ontschoot hem alweer een nieuw machtswoord: als Mexico geen einde maakt aan de stroom immigranten en asielzoekers, de grens met Mexico helemaal te sluiten. De economische gevolgen zullen ernstig zijn, maar: “Ik speel geen spelletjes!”

Trouw-correspondent Bas den Hond (standplaats Boston) schrijft wekelijks een column over de Amerikaanse politiek. Meer columns leest u op trouw.nl/basdenhond.